खनिज व क्षार
मानवी शरीरासाठी खनिज क्षार यांची आवश्यकता
प्रस्तावना:
मानवी शरीर ही हजारो जटिल प्रक्रिया आणि जीवन कार्ये असलेली एक अद्वितीय संस्था आहे. यासाठी विविध पौष्टिक घटकांची आवश्यकता असते आणि खनिज क्षार हे त्यापैकी एक आहेत. ही खनिजे आपल्या शारीरिक आरोग्यासाठी आणि जगण्याच्या कार्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहेत. खनिज क्षार हे आपल्या आहाराचे महत्त्वपूर्ण घटक असतात. यांच्या कमतरतेने शरीरात अनेक आजार होतात. प्रोटीन, फॅट्स, कार्बोहायड्रेट यांचे चयापचय, तसेच व्हिटॅमिन्सचा क्रियाविधी यांसाठी खनिज क्षार आवश्यक असतात.
खनिज क्षार म्हणजे काय?
खनिज मीठ हे विविध खनिज घटकांचे मिश्रण आहे, जे आपल्या शरीरासाठी आवश्यक आहे. हे खनिज घटक खालीलप्रमाणे आहेत.
या लेखात, आम्ही खनिज क्षारांची महत्त्वपूर्ण माहिती मिळवू आणि मानवी शरीराला त्यांची आवश्यकता का आहे ते समजून घेऊ.
पोटॅशियम:
हे विभिन्न एंझाइम क्रिया, तसेच चयापचयात सहाय्यक असते. पोटॅशियम शरीरातील विद्युत उर्जेच्या प्रवाहाचे नियमन करण्यास मदत करते आणि महत्त्वपूर्ण कार्यांसाठी आवश्यक आहे. खजूर, टॉमेटो, शेंगदाणे, किशमिश, अंजीर यांमध्ये पोटॅशियम भरपूर प्रमाणात आढळतात.
आयर्न (लोह):
हे रक्ताचे जीवनदायक लाल रक्तकण वनविते. महिलांमध्ये मासिक पाळी, गर्भपात व प्रसूती इत्यादींच्या वेळी शरीरातून भरपूर मात्रेत रक्त जाण्याने रक्ताची कमतरता होते. कधी कधी अनेमियाही होतो. म्हणूनच महिलांनी आयर्न अधिक मात्रेत घेतले पाहिजे. दुधी भोपळा, सफरचंद, गाजर, हिरव्या पालेभाज्या, फळे, डाळिंब, पेरू, आंबा इत्यादी आयर्नचे चांगले स्रोत आहेत. व्हिटॅमिन सी बरोबर आयर्न ग्रहण करण्याने याचे अवशोषण वेगाने होते.
कॅल्शियम:
कॅल्शियम आपल्या हाडे, दात आणि मज्जातंतूंच्या कार्यासाठी महत्वाचे आहे. मुलांसाठी देखील हे अत्यंत महत्वाचे आहे कारण त्यांची हाडे आणि दात विकसित होतात. हाडांच्या मजबुतीबरोबरच, हृदयाच्या स्नायूंच्या संचलनात कॅल्शियम योगदान देते. सीताफळ, लिंबू, केळ, पेरू, दुधी भोपळा, पालक, गाजर, टोमॅटो, नारळ, खजूर, शेंगदाणे, काजू, बदाम तसेच दुधापासून बनविलेले पदार्थ यांत कॅल्शियम भरपूर प्रमाणात आढळते.
फॉस्फरस:
हे स्नायूंच्या संचालनात मदत करते. फॉस्फरस हाडांच्या निर्मितीत कॅल्शियमबरोबर मिळून काम करते. फॉस्फरस हाडे, मेंदू आणि दातांसाठी महत्त्वाचे आहे. हे उर्जेमध्ये एक अद्वितीय भूमिका बजावते आणि अकाली आर्थिक भाग नियंत्रित करते. केस, रक्त तसेच मज्जातंतू यांसाठी भरपूर मात्रेत फॉस्फरस आवश्यक आहे. पनीर, धान्य इत्यादी फॉस्फरसचे चांगले स्रोत आहेत.
मॅग्नेशियम:
याच्या उपस्थितीने रक्तसंचार सुरळित राहतो. कार्बोहायड्रेट, प्रोटीन, फॅट्स यांच्या चयापचयात याची उपस्थिती जरूरी आहे. मॅग्नेशियम आपल्या स्नायू, हृदय आणि मेंदूच्या आरोग्यासाठी महत्वाचे आहे. हे विविध रासायनिक प्रक्रियांमध्ये सामील आहे आणि आपल्या शरीराला योग्यरित्या कार्य करण्यास मदत करते. मॅग्नेशियम ग्रहण करून सांध्यांचे त्रास नियंत्रित केले जाऊ शकतात. खरूज, अक्रोड, जव इत्यादीमध्ये हे आढळते.
सोडियम:
याच्या कमतरतेने स्नायूंमध्ये जखडलेपणा येतो. याची अधिकताही हानिकारक आहे. हिवाळ्याच्या तुलनेत उन्हाळ्यात सोडियमची अधिक आवश्यकता असते. कारण घामाबरोबर सोडियमही शरीरापासून निघते. मिठाबरोबरच फळे आणि भाज्यांमध्येही सोडियम असते. उच्चरक्तदाब आणि हृदयरोग्यांसाठी सोडियम हानिकारक असते.
खनिज क्षारांचे फायदे:
खनिज क्षारांचे सेवन केल्याने तुमच्या शरीराला अनेक फायदे होतात:
हाडे आणि दातांचे आरोग्य: कॅल्शियम आणि फॉस्फरस आपल्या हाडे आणि दातांसाठी महत्वाचे आहेत. यामुळे हाडे मजबूत होतात आणि दात निरोगी राहतात.
रक्ताभिसरण: लोह आपल्या रक्तामध्ये असते आणि रक्ताभिसरण नियंत्रित करण्यास मदत करते. हे आम्हाला इतर वातावरणात ऑक्सिजन वाहून नेण्यास मदत करते आणि थकवा कमी करते.
न्यूरोमस्क्यूलर फंक्शन्स: मॅग्नेशियम आणि पोटॅशियम न्यूरोमस्क्युलर फंक्शन्सचे नियमन करण्यास मदत करतात, जे शरीराच्या सामान्य कार्यांना समर्थन देतात.
ऊर्जा निर्मिती: पोटॅशियम आणि फॉस्फरस ऊर्जा निर्मितीमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात आणि आपल्या शरीराला ऊर्जा प्रदान करण्यात मदत करतात.
मधुमेहाचे व्यवस्थापन: काही खनिज क्षार मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करू शकतात, कारण ते रक्तातील साखर नियंत्रित करण्यास मदत करतात.
खनिज क्षारांच्या कमतरतेची लक्षणे:
या खनिज मिठाच्या गरजा व्यक्तीचे वय, लिंग आणि शारीरिक आरोग्यावर अवलंबून असतात आणि कमतरतांमुळे अनेक गंभीर शारीरिक समस्या उद्भवू शकतात.
खनिजांच्या कमतरतेची लक्षणे व्यक्तीच्या शारीरिक आरोग्यावर अवलंबून असतात, परंतु काही सामान्य लक्षणे अशी आहेत:
हाडे कमकुवत होणे: कॅल्शियम आणि फॉस्फरसच्या कमतरतेमुळे हाडे कमकुवत होऊ शकतात, ज्यामुळे हाडे कमजोर होतात (ऑस्टिओपोरोसिस).
स्नायू कमकुवत होणे: मॅग्नेशियम आणि पोटॅशियमच्या कमतरतेमुळे स्नायू कमकुवत होतात आणि तुम्हाला अशक्तपणा जाणवू शकतो.
थकवा: पोटॅशियम आणि फॉस्फरसच्या कमतरतेमुळे थकवा येऊ शकतो, ज्यामुळे तुम्हाला अधिक थकवा जाणवू शकतो.
रक्ताभिसरण समस्या: लोहाची कमतरता तुमच्या रक्ताभिसरणावर परिणाम करू शकते, ज्यामुळे तुम्हाला रक्तस्राव आणि अशक्तपणाचा त्रास होतो.
न्यूरोलॉजिकल समस्या: मॅग्नेशियमच्या कमतरतेमुळे न्यूरोलॉजिकल समस्या उद्भवू शकतात, जसे की मायग्रेन आणि नैराश्य.
हाडे फ्रॅक्चर: कॅल्शियमच्या कमतरतेमुळे तुमची हाडे कमकुवत होऊ शकतात आणि हाडे फ्रॅक्चर होण्याचा धोका वाढू शकतो.
रक्तदाब समस्या: पोटॅशियमच्या कमतरतेमुळे तुमचा रक्तदाब वाढू शकतो, ज्यामुळे हृदय आणि मूत्रपिंडाच्या समस्या उद्भवू शकतात.
खनिज क्षारांच्या कमतरतेची अनेक कारणे असू शकतात:
आहार: जेव्हा एखादी व्यक्ती त्यांच्या आहारात पुरेसे पौष्टिक पदार्थ घेत नाही तेव्हा अतिरिक्त ट्रेस खनिजांची कमतरता उद्भवू शकते.
विशेष शारीरिक परिस्थिती: गर्भधारणा, स्तनपान आणि वृद्धापकाळ यासारख्या काही शारीरिक परिस्थितीमुळे खनिज क्षारांची गरज वाढू शकते.
रोग आणि उपचार: काही रोग आणि त्यांचे उपचार, जसे की मधुमेह, क्रोहन रोग आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल समस्या, खनिज क्षारांच्या साफसफाईवर परिणाम करू शकतात.
आहारातील कमतरता: खनिज क्षारांची कमतरता जेव्हा एखादी व्यक्ती खनिजे समृध्द अन्न खात नाही, जसे की खच आणि फळे यांचा अभाव.
लघवीच्या समस्या: लघवीच्या काही समस्या, जसे की एन्युरेसिसमुळे खनिज क्षारांची कमतरता होऊ शकते कारण ते शरीरातून बाहेर टाकले जातात.
खनिज क्षारांचा पुरवठा:
खनिज क्षारांच्या कमतरतेवर मात करण्यासाठी, आपण खनिज क्षारांनी समृद्ध पदार्थांचे सेवन केले पाहिजे. येथे काही पदार्थ आहेत जे विविध खनिजे प्रदान करतात:
कॅल्शियम: दूध, दही, पालक, लोणी, तीळ, बटाटे, ब्रोकोली आणि शेंगदाणे इत्यादींमध्ये कॅल्शियम आढळते.
मॅग्नेशियम: मसूर, हरभरा, तीळ, खसखस, बदाम आणि जर्दाळू इत्यादींमध्ये मॅग्नेशियम असते.
पोटॅशियम: पोटॅशियम केळी, नारळ पाणी, गाजर, टोमॅटो, पालक आणि धणे इत्यादींमध्ये आढळते.
फॉस्फरस: मांस, मासे, दूध, दही, अंडी आणि धणे इत्यादींमध्ये फॉस्फरस असते.
लोह: हिरव्या भाज्या, गूळ, अंडी, कडधान्ये आणि द्राक्षे इत्यादींमध्ये लोह आढळते.
तुम्हाला खनिज क्षारांच्या कमतरतेची समस्या असल्यास, तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि ते तुम्हाला योग्य पूरक आहार आणि आहार सुचवू शकतात. लक्षात घ्या की खनिज क्षारांचे योग्य प्रमाण खूप महत्वाचे आहे, कारण त्यांचे जास्त प्रमाण देखील हानिकारक असू शकते.
सारांश
आपल्या शरीराच्या सामान्य कार्यांसाठी खनिज क्षारांची गरज महत्त्वाची आहे. यापैकी कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, पोटॅशियम, फॉस्फरस, लोह शारीरिक आरोग्यासाठी आवश्यक आहे. या खनिज क्षारांच्या कमतरतेमुळे शारीरिक समस्या उद्भवू शकतात, त्यामुळे योग्य आहार घेणे आवश्यक आहे.
No comments:
Post a Comment
If you have any doubts, please let me know