मेथीच्या बियांचे औषधी आणि स्वयंपाकात उपयोग | Medicinal & Culinary Uses of Fenugreek Seeds | Indian spice | Medicinal Properties | Weight Loss | Bronchial | Blood Sugar Control |

मेथीच्या बिया

 

मेथीच्या बियांचे औषधी आणि स्वयंपाकात उपयोग

मेथीच्या बिया हा एक लोकप्रिय भारतीय मसाला आहे जो त्याच्या औषधी आणि स्वयंपाकासाठी वापरला जातो. हे मेथीच्या बियाण्यांपासून प्राप्त झाले आहे, एक औषधी वनस्पती जी हजारो वर्षांपासून पारंपारिक औषधांमध्ये वापरली जात आहे.आपल्या देशात प्राचीन काळापासून औषधी वनस्पतींचे फायदे शोधले गेले आहेत आणि मेथी त्यापैकी एक आहे. ही एक अशी वनस्पती आहे ज्याच्या बिया भाज्यांच्या सुगंधात गुंतलेल्या असतात. ते चार फूट उंचीपर्यंत वाढते आणि त्याच्या पानांना गोड चव असते. भारतात, मेथीला मोठ्या फॅबॅसी कुटुंबात स्थान आहे. हे आशिया, आफ्रिका, युरोप आणि दक्षिण पश्चिम आशियातील अनेक भागांमध्ये घेतले जाते. हे बियाणे, जे आपण सामान्यतः स्वयंपाकघरात मसाला म्हणून वापरतो, प्रत्यक्षात आपल्या आरोग्यासाठी आणि चवसाठी अद्वितीय गुणधर्मांनी भरलेले आहे.

मेथीचे औषधी गुणधर्म

1. पचन सुधारते:

मेथीच्या सेवनाने पचनक्रिया सुधारते. हे पचनशक्ती वाढवण्यास मदत करते आणि गॅस, अपचन आणि बद्धकोष्ठतेच्या समस्यांपासून आराम देते. मेथीमध्ये असलेले फायबर आणि अँटीऑक्सिडंट्स पचनक्रिया संतुलित ठेवण्यास मदत करतात.

2. मधुमेहाचे व्यवस्थापन:

मेथी मधुमेहाच्या व्यवस्थापनात मदत करू शकते. त्यात विशेष प्रकारचे फायटोकेमिकल्स असतात जे इंसुलिनची संवेदनशीलता वाढवू शकतात, ज्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित होते.

3. वजन कमी करण्यास मदत करते:

मेथी वजन कमी करण्यास मदत करू शकते कारण ती भूक कमी करण्यास मदत करते तसेच चयापचय वाढवते. यामुळे वजन कमी होण्यास मदत होते.

4. शरीरातील ऊर्जा वाढणे:

मेथीमध्ये असलेले जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि प्रथिने शरीराला ऊर्जा देतात आणि थकवा कमी करण्यास मदत करतात.

5. ब्रोन्कियल रोगांमध्ये फायदे:

मेथीमध्ये थायमॉल, आयसोथायमॉल आणि गॅलाटोग्लुकोमनन भरपूर प्रमाणात असते, जे ब्रोन्कियल रोगांवर फायदेशीर आहे. खोकला, सर्दी, ताप यापासून आराम मिळण्यास मदत होते.

मेथीचे स्वयंपाकात उपयोग

1. मसाला म्हणून:

मेथीचे दाणे मसाला म्हणून सादर केले जाऊ शकतात. हे भाज्या, सूप आणि इतर पदार्थांना चव देण्यासाठी योग्य आहे.

2. चहा आणि मिष्टान्न मध्ये:

मेथी चहा आणि मिठाई बनवण्यासाठी योग्य आहे. हे व्हॅनिला चव देखील जोडते, जे मिष्टान्न आणखी स्वादिष्ट बनवते.

3. तेल आणि हिरव्या भाज्यांच्या चवीनुसार:

मेथीचे दाणे सॅलड, भाज्या आणि इतर पदार्थांमध्ये वापरता येणारे तेल बनवण्यासाठी वापरता येतात. आरोग्याच्या फायद्यांसोबतच हे तेल चवही वाढवते.

भारतीय जेवणात मेथीचा वापर विविध पदार्थांमध्ये केला जातो. हे सहसा करी, डाळ, भाज्या आणि स्नॅक्समध्ये वापरले जाते. मेथीच्या दाण्यांचा वापर चहा आणि कॉफी बनवण्यासाठीही करता येतो.

मेथीच्या बिया वापरून काही लोकप्रिय पाककृती येथे आहेत:

मेथी चिकन:

ही एक लोकप्रिय भारतीय करी आहे ज्यामध्ये मेथीचे दाणे, चिकन आणि टोमॅटो वापरतात.

मेथी पराठा:

मेथीचे दाणे, गव्हाचे पीठ आणि पाणी वापरून बनवलेला हा भारतीय फ्लॅट ब्रेड आहे.

मेथी डाळ:

ही मेथी, मसूर आणि टोमॅटो वापरून बनवलेली भारतीय डाळ आहे.

मेथीचा चहा:

हा मेथीचे दाणे, दूध आणि साखर वापरून बनवलेला भारतीय चहा आहे.

मेथीचे दाणे कसे वापरावे

मेथीचे दाणे अनेक प्रकारे वापरता येतात. हे संपूर्ण, भाजलेले किंवा चूर्ण स्वरूपात वापरले जाऊ शकते. 

संपूर्ण मेथीचे दाणे: संपूर्ण मेथीचे दाणे अनेकदा करी आणि डाळ मध्ये वापरले जातात. हे मसाला करण्यासाठी देखील वापरले जाऊ शकते.

मेथीचा औषधी उपयोग:

आयुर्वेदिक औषधात मेथीच्या बियांची पावडर आणि अर्क वापरला जातो. हे मधुमेह, जठराची सूज आणि इतर आरोग्याशी संबंधित समस्यांसारख्या विविध रोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरले जाते.

रक्तातील साखरेचे नियंत्रण: मेथीचे दाणे रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित ठेवण्यास मदत करतात. हे इन्सुलिनचा प्रतिकार कमी करून आणि शरीराची ग्लुकोज शोषण्याची क्षमता वाढवून हे करते. मेथीच्या दाण्यांमध्ये गॅलेक्टोमनन नावाचा फायबर असतो, जो रक्तातील साखरेची पातळी वाढण्यापासून कमी करू शकतो.

पचनक्रिया सुधारते: मेथीच्या दाण्यामुळे पचनक्रिया सुधारते. यामुळे भूक वाढते, पाचक रसांचा स्राव वाढतो आणि बद्धकोष्ठतेपासून आराम मिळतो. मेथीच्या दाण्यांमध्ये फायबर असते, जे पचनसंस्था निरोगी ठेवण्यास मदत करते.

कोलेस्ट्रॉल कमी करणे: मेथीचे दाणे एकूण कोलेस्टेरॉल आणि एलडीएल (खराब) कोलेस्ट्रॉलची पातळी कमी करण्यास मदत करू शकतात. हे एचडीएल (चांगले) कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण वाढवू शकते. मेथीच्या बियांमध्ये सॅपोनिन्स नावाचे संयुगे असतात, जे कोलेस्टेरॉलचे शोषण कमी करण्यास मदत करतात.

हृदयाचे आरोग्य सुधारते: मेथीचे दाणे हृदयाचे आरोग्य सुधारू शकतात. हे रक्तदाब कमी करण्यास, रक्त पातळ करण्यास आणि रक्तवाहिन्यांमध्ये प्लेक तयार होण्यास प्रतिबंध करण्यास मदत करू शकते. मेथीच्या दाण्यांमध्ये फायबर आणि सॅपोनिन्स असतात, जे हृदयाच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर असतात.

स्तनपानाला प्रोत्साहन देते: मेथीचे दाणे स्तनपान देणाऱ्या महिलांमध्ये दूध उत्पादन वाढवण्यास मदत करतात. हे प्रोलॅक्टिनची पातळी वाढवून हे करते, जे स्तनपान करवण्यास प्रोत्साहन देणारे हार्मोन आहे. मेथीच्या बियांमध्ये फायबर आणि फायटोस्ट्रोजेन्स असतात, जे स्तनपान करवण्यास मदत करू शकतात.

मेथीची भाजी

मेथीची भाजी हे मधुमेहींना वरदान आहेच. चवीच्या दृष्टीने पालेभाज्यांत मेथीचे महत्त्व फार मोठे आहे. मधुमेहाच्या प्राथमिक अवस्थेत मेथीची भाजी नियमित खाल्ली तर मेथीपूड मिसळून गव्हाची पोळी खाण्याची पाळी येत नाही. मेथीची पालेभाजी खाल्ल्यामुळे लघवीचा वर्ण सुधारतो. भूक सुधारते, पाचक स्राव वाढतात. बाह्येपचार म्हणून मेथी पालेभाजीचा लेप दुखणाऱ्या सांध्यावर करावा. दु:ख कमी होते. केस गळणे, कोंडा, केस निर्जीव होणे याकरिता मेथीच्या रसाने केस धुवावे.

कसुरी मेथी: औषधी आणि स्वयंपाकातील उपयोग

मेथीची पाने वाळवून कसुरी मेथी बनवली जाते. हा एक लोकप्रिय भारतीय मसाला आहे जो त्याच्या सुगंध आणि चवसाठी ओळखला जातो. कसुरी मेथी भारतीय जेवणात विविध पदार्थांमध्ये वापरली जाते. यासोबतच कसुरी मेथीमध्ये अनेक औषधी गुणधर्म आहेत.

कसुरी मेथी भारतीय जेवणात विविध पदार्थांमध्ये वापरली जाते. करी, डाळ, भाजी आणि तांदूळ यामध्ये याचा वापर केला जातो. कसुरी मेथीचा वापर रोटी आणि नान सारख्या ब्रेड बनवण्यासाठी देखील केला जातो. कसुरी मेथी अनेक प्रकारे वापरता येते. हे थेट डिशमध्ये शिंपडले जाऊ शकते किंवा मसाला करण्यासाठी वापरले जाऊ शकते. कसुरी मेथी पाण्यात किंवा दुधात भिजवून पेस्ट बनवता येते आणि नंतर डिशमध्ये वापरली जाऊ शकते.

सारांश

मेथीचे अत्यंत महत्वाचे आरोग्य फायदे आणि स्वयंपाकासाठी उपयोग आहेत. हे विशेषतः भारतीय स्वयंपाकघरात उपयुक्त आहे आणि ते आरोग्य राखण्यास मदत करते. याचे नियमित सेवन केल्याने आपल्याला केवळ स्वादिष्ट अन्नच मिळत नाही, तर आपल्याला निरोगी आणि संतुलित जीवन जगता येते. त्यामुळे मेथीचे आरोग्यदायी फायदे जाणून घेऊन आपण त्याचा आहारात समावेश करायला हवा.