जीवन विमा | इन्शुरन्सच्या मदतीने संकटकालीन परिस्थितीसाठी पैशाची तरतूद करू शकतो | .आर्थिक नियोजनात इन्शुरन्स | जीवन विमा हा एक व्यक्ती आणि विमा कंपनी यांच्यातील करार आहे | विमाधारक व्यक्ती त्यांच्या मृत्यूनंतर लाभार्थ्यांना देय देण्याच्या वचनाच्या बदल्यात प्रीमियम भरते | भारतात देखील विम्याची कल्पना खूप पूर्वीच्या लिखाणात वाचायला मिळते. मनुस्मृती, याज्ञव्यल्क्य स्मृती, कौटिल्याचे अर्थशास्त्र या ग्रंथामध्ये विम्याचा उल्लेख आढळतो

जीवन विमा

 

आर्थिक नियोजनात इन्शुरन्स

जीवन अप्रत्याशित आहे, आपल्यावर एखादे संकट आल्यास आपल्याला आर्थिक नुकसान सहन करावे लागू शकते किंवा आपल्याला अचानकपने मोठ्या आर्थिक मदतीची गरज भासू शकते. आपण इन्शुरन्सच्या मदतीने संकटकालीन परिस्थितीसाठी पैशाची तरतूद करू शकतो. इन्शुरन्स कंपनी आपल्याला प्रीमियमच्या बदल्यात आपत्कालीन परिस्थितीसाठी आर्थिक संरक्षण देऊ करते. आर्थिक नियोजनात इन्शुरन्स हे देखील महत्वाचे साधन आहे. जीवन विमा हा एक व्यक्ती आणि विमा कंपनी यांच्यातील करार आहे ज्यामध्ये विमा कंपनी विमाधारक व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर नियुक्त लाभार्थ्यांना काही रक्कम देण्यास सहमत आहे. लाभार्थी जोडीदार, मुले, कुटुंबातील सदस्य किंवा इतर कोणतीही नियुक्त व्यक्ती किंवा संस्था असू शकतात. विमाधारक व्यक्ती त्यांच्या मृत्यूनंतर लाभार्थ्यांना देय देण्याच्या वचनाच्या बदल्यात प्रीमियम भरते, जी एकरकमी किंवा नियमित पेमेंट असू शकते. प्रीमियमची रक्कम आणि मृत्यू लाभ हे वय, आरोग्य, जीवनशैली आणि कव्हरेज रक्कम यासारख्या विविध घटकांवर आधारित असतात.

इन्शुरन्सचा इतिहास

पूर्वीच्या काळी होणारा व्यापार मोठ्या प्रमाणावर समुद्रीमार्गानेच होत असे. समुद्री मार्गाने होणाऱ्या व्यापारात आणि व्यापारासाठी होणाऱ्या सफरींना वादळं, लुटेरे इ अनेक संकटांचा सामना करावा लागत असे. व्यापारासाठी जर एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जायचे असेल तर सर्व माल एकाच जहाजात लादल्यास आणि जहाज बुडाल्यास व्यापाऱ्याचे संपूर्ण नुकसान होत असे. मात्र व्यापारी माल अनेक जहाजांत वाटल्यास जर एखादे जहाज बुडाले, लुटले गेले तरी सर्वनाश होत नसे. अशाप्रकारे अनेक व्यापारी एकत्र येऊन आपला माल आपापसांतील विविध जहाजांमध्ये वाटून घेत असत प्रवासातील जोखीम अनेकांमध्ये वाटून घेणे हि या खटाटोप करण्यामागील मुख्य कल्पना होय.

जीवन विमा पॉलिसी वेगवेगळ्या प्रकारात येतात जसे की मुदत जीवन विमा, संपूर्ण जीवन विमा आणि सार्वत्रिक जीवन विमा. प्रत्येक प्रकारची पॉलिसी वेगवेगळे फायदे आणि वैशिष्ट्ये ऑफर करते आणि व्यक्तीच्या गरजा आणि बजेटनुसार सानुकूलित केले जाऊ शकते.

जीवन विमा सामान्यत: विमाधारकाच्या अनपेक्षित मृत्यूच्या घटनेत प्रिय व्यक्तींना आर्थिक संरक्षण देण्यासाठी वापरला जातो. हे गहाणखत देयके, राहण्याचा खर्च आणि मुलांचे शिक्षण यांसारख्या खर्चांना कव्हर करण्यात मदत करू शकते. हे व्यावसायिक हेतूंसाठी देखील वापरले जाऊ शकते, जसे की मुख्य व्यक्ती विमा किंवा व्यवसाय भागीदारांमधील खरेदी-विक्री करारांना निधी देणे. भारतात देखील विम्याची कल्पना खूप पूर्वीच्या लिखाणात वाचायला मिळते. मनुस्मृती, याज्ञव्यल्क्य स्मृती, कौटिल्याचे अर्थशास्त्र या ग्रंथामध्ये विम्याचा उल्लेख आढळतो. ‘योगक्षमं वहाम्यहम्’ हे भारतीय जीवन विमा निगमचे घोषवाक्य मनुस्मृतीमधूनच घेतले आहे.

जीवन विम्याचे प्रकार

इन्शुरन्सचे प्रामुख्याने पुढीलप्रमाणे दोन मुख्य प्रकार आहेत.

१. लाईफ इन्शुरन्स (जीवन विमा): जेव्हा आपण आपल्या स्वतःच्या आयुष्याचा इन्शुरन्स काढतो तेव्हा त्याला आपण लाईफ इन्शुरन्स असे म्हणतो. लाईफ इन्शुरन्सलाच जीवन आयुर्विमा किंवा जीवनविमा असे देखील म्हणतात. लाईफ इन्शुरन्स घेतलेल्या व्यक्तीच्या कुटुंबियांना त्या व्यक्तीच्या मृत्य पश्चात एक ठराविक रक्कम मदत म्हणून उपलब्ध होत असते.

२. जनरल इन्शुरन्स (जीवनेतर विमा): जीवनव्यतिरिक्त आपण ज्या गोष्टींचा विमा उतरवतो त्या सर्व विमा पॉलिसी या जनरल इन्शुरन्सच्या प्रकारात मोडतात. उदा. मोटार इन्शुरन्स, हेल्थ इन्शुरन्स, मोबाईल इन्शुरन्स इ

काही योजना परिपक्व मनीबॅक असतात, तर काही नुसत्या मनिबॅक नसून विमाधारक व त्याच्या वारसाला भरपाई देणाऱ्या असतात. काही महत्त्वपूर्ण जीवन विमा पॉलिसीचे प्रकार आपण पाहुयात.

काही शब्दांना इंग्लिशव्यतिरिक्त भाषेमध्ये रूपांतर केल्यास समजण्यास कठीण जावू शकते म्हणून प्रचलित असलेल्या भाषेचा, टर्मचा कंसामध्ये जसाच्या तसा उपयोग केला आहे.

टर्म इन्शुरन्स किंवा मुदत विमा (Term Insurance)

एका विशिष्ट कालावधीत अकाली मृत्यू झाल्यास मृत्यू पश्चात कुटुंबीयांना किंवा वारसांना दिल्या जाणाऱ्या विमा कवच भरपाईला टर्म इन्शुरन्स (Term Insurance) म्हणतात. सहसा रिटर्न योजना सोडल्यास यामध्ये दिली जाणारी विमा भरपाई ही नेहमी विमाधारकाच्या वारसाला किंवा कुटुंबीयांना दिली जाते.

फायदे: इतर विमा योजनेच्या तुलनेत यामध्ये कमी प्रीमियममध्ये जास्त सुरक्षा कवच भेटते. पूर्ण विमा कालावधीमध्ये प्रीमियम सारखाच असल्यामुळे आर्थिक भुर्दंड कमी बसतो. म्हणूनच मुदत विमा योजना जितक्या लवकर सुरू होईल तितका जास्त फायदा होतो. मुदत विमा योजनेमध्ये पूर्ण विम्याचे हफ्ते किंवा प्रीमियम एकरकमी भरण्याचे पर्याय उपलब्ध असतात.

संपूर्ण जीवन विमा (Whole Life Insurance Policy)

मुदत विम्यासारखीच पण संपूर्ण जीवन किंवा मरेपर्यंत विमाधारकाला सुरक्षा कवच देणारी योजना म्हणजेच संपूर्ण जीवन विमा होय. यामध्ये विमाधारकाच्या मृत्यूनंतर कायदेशीर वारसास किंवा कुटुंबास विम्याची रक्कम देण्यात येते. नावाप्रमाणेच, जोपर्यंत जीवन आहे तोपर्यंत विमा कवच देणारी आणि कोणत्याही मुदतीची अट न ठेवणारी ही योजना अनेक लोकांच्या पसंतीस उतरली आहे.

फायदे: संपूर्ण जीवनाचे कवच म्हणजेच कोणत्याही मुदतीची सिमा लागू होत नाही. विम्याच्या ठराविक कालावधीनंतर जमलेल्या रकमेवर काही कंपन्या कर्ज उपलब्ध करून देतात.

एंडोमेंट विमा (Endowment Insurance Policy)

एका ठराविक मुदतीसह भरलेल्या प्रिमियमचा किंवा हफ्त्याचा परतावा पैसे वाढवण्यासह आर्थिक सुरक्षेची हमी देणारा असेल तर त्याला Endowment Insurance Policy म्हणतात. उदा. एखाद्या व्यक्तीने 20 वर्षाचे जीवन सुरक्षा कवच घेतले असल्यास काही कंपन्या साठलेली संपूर्ण रक्कम विमाधारकास परत देण्यास तयार असतात तेंव्हा त्याला एंडोमेंट विमा म्हंटले जाते.

फायदे: विम्याचा कालावधी संपल्यानंतर मॅच्युरिटी किंवा परिपक्व झालेली रक्कम विमाधारकास परत केली जाते. सहसा ही रक्कम विमा कवच घेतेवेळी निश्चित केलेली असते. बाजारातील कोणत्याही चढ-उताराचा या ठरलेल्या रकमेवर परिणाम होत नाही. काही कंपन्या मृत्यू पश्चातसुद्धा विमाधारकाच्या वारसास सुरक्षा कवच असलेली रक्कम व हफ्त्याची जमा झालेली रक्कम देतात, जे या विमा योजनेचे अत्यंत महत्त्वाचे वैशिष्ट्य आहे. कोणत्याही जीवन विमा प्रकारात जास्त लवचिकता असलेली व निवडीचे जास्त पर्याय असलेली योजना म्हणून इन्डॉवमेंट इन्सुरन्स पोलिसी (Endowment Insurance Policy) प्रचलित आहे.

यूलिप्स (युनिट लींकडं इन्शुरन्स प्लान -ULIPs)

विमा आणि गुंतवणुकीचे मिश्रण म्हणजे यूलिप्स होय. सहसा, यूलिप्समध्ये विमा कंपनीशी करार असलेल्या फंड हौउसला किंवा व्यवस्थापकला डेब्ट किंवा इक्विटि किंवा विमा योजनेनुसार गुंतवणूक करण्यास सांगितले जाते. काही रक्कम बचत स्वरूपात साठवली जाते. विमा योजना स्विकारताना एकरकमी रक्कम यूलिप्समध्ये गुंतवली जाते, जी योजनेचा करार संपल्यानंतर बाजारातील भावाप्रमाणे देय असते. विम्याच्या कराराप्रमाणे किंवा कालावधी पूर्ण होईपर्यंत जीवन विम्याचे संरक्षण आणि भरपाई देय असते.

फायदे: यूलिप्सच्या योजनेत परतावा जास्त मिळण्याची शक्यता असते. यूलिप्समध्ये एकरकमी गुंतवणूक केल्यामुळे गुंतवणूक व जीवन विमा कवच/संरक्षण याचा संतुलित लाभ घेता येतो, ज्याला काहीजण Diversified किंवा विविधिकरण पोर्टफोलियोमध्ये गणतात.

जीवन विमा काढण्याचे काही फायदे

आर्थिक सुरक्षा: जीवन विमा हे सुनिश्चित करतो की तुमचे कुटुंब आर्थिकदृष्ट्या सुरक्षित आहे जरी तुम्ही त्यांच्यासाठी यापुढे नसाल तरीही. हे गहाणखत देयके, राहण्याचा खर्च आणि मुलांचे शिक्षण यांसारख्या खर्चांना कव्हर करण्यात मदत करू शकते.

कर लाभ: जीवन विमा पॉलिसी कर लाभ देतात. मृत्यूचे फायदे सामान्यतः फेडरल आयकराच्या अधीन नसतात.

लवचिकता: लाइफ इन्शुरन्स पॉलिसी वेगवेगळ्या प्रकारात आणि विविध वैशिष्ट्यांसह येतात, ज्यामुळे तुम्हाला तुमच्या गरजा आणि बजेटमध्ये उत्तम प्रकारे बसणारी पॉलिसी निवडण्याची लवचिकता मिळते.

व्यवसाय फायदे: जीवन विम्यामुळे व्यवसायांना देखील फायदा होऊ शकतो. एखाद्या महत्त्वाच्या कर्मचाऱ्याचा मृत्यू झाल्यास व्यवसायाचे संरक्षण करण्यासाठी हे मुख्य व्यक्ती विमा प्रदान करू शकते किंवा व्यवसाय भागीदारांमधील खरेदी-विक्री करारांसाठी निधी स्रोत म्हणून वापरला जाऊ शकतो.

मनःशांती: जीवन विमा घेतल्याने मनःशांती मिळते हे जाणून घेतल्याने तुमच्या प्रियजनांची अनपेक्षित घटना घडल्यास काळजी घेतली जाईल. एकंदरीत, जीवन विमा तुम्हाला आणि तुमच्या प्रियजनांना आर्थिक सुरक्षितता आणि मनःशांती प्रदान करू शकतो, ज्यामुळे विचारात घेणे ही एक महत्त्वाची गुंतवणूक आहे.

रोजगार निर्मिती: मित्रांनो, विमा क्षेत्राची व्याप्ती खूप मोठी असून या क्षेत्रापासून अनेक लोकांना रोजगार मिळत असून या क्षेत्रावर अवलंबून असणाऱ्या लोकांची संख्या देखील वाढत आहे. विमा क्षेत्रात इन्शुरन्स एजंट, क्लेम सेटलमेंट, ग्राहकसेवा, प्रशाकीय अधिकारी अशाप्रकारे प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे लाखो लोक या क्षेत्रात काम करत आहेत.

सारांश

जीवन विमा किंवा लाइफ इन्शुरन्स एक असा करार आहे ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीला त्याने नोंदणी केलेल्या अधिकृत विमा कंपनीकडून ठरलेल्या रकमेच्या किंवा हफ्त्याच्या बदल्यात ठराविक कालावधीसाठी आर्थिक संरक्षण दिले जाते. विमा कंपनीला दिलेल्या हफ्त्याला ‘प्रीमियम‘ असे संबोधले जाते. सर्वसाधारणपणे हा हफ्ता मासिक, सहामाही, वार्षिक किंवा एक रकमीसुद्धा असू शकतो. उदा. एखाद्या व्यक्तीने प्रीमियम देवून जीवन विमा निवडला असेल तर त्याला त्याच्या मृत्यूपूर्वी किंवा मृत्यूच्या पश्चात ठरलेल्या योजनेनुसार आर्थिक भरपाई दिली जाते.

कृपया महत्वाची सूचना आपल्यासाठी

वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.