तेल पुराण
स्वयंपाकासाठी कोणते तेल वापरावे?
जो मनुष्य मनापासून पथ्य पाळणारा असतो, त्याच्या मनात हा प्रश्न नक्की येतो की, स्वयंपाकासाठी तेल कोणते वापरावे? अन्न शिजवताना, विशेषतः भाजी, आमटी करताना कोणता ना कोणता स्निग्ध पदार्थ लागतोच. नुसता स्वयंपाक करण्यासाठीच नव्हे, तर ते अन्न शरीराकडून स्वीकारण्यासाठी सुद्धा ही स्निग्धता कामाला येणार असते. भात किंवा खिचडी शिजवताना त्यात तेल-तूप टाकण्याची गरज नसली तरी खाण्यापूर्वी त्यात तूप टाकायचे असते, भाकरी किंवा फुलक्‍यावर तूप घ्यायचे असते, परदेशात किंवा थंड हवामानाच्या प्रदेशात पोळीऐवजी ब्रेड असतो, तसेच तुपाऐवजी लोणी असते. एकूणच स्वयंपाक करताना किंवा नंतर ते अन्न सेवन करताना स्निग्धांशाचा समावेश असणे सर्वमान्य आहे. अन्नाला स्निग्धता तेलातून मिळते किंवा तुपातून मिळते. तूप म्हणजे घरी बनविलेले साजूक तूप असे थोडक्‍यात सांगता येते. मात्र तेलामध्ये खूप विविधता असल्याने तेल कोणते वापरावे हे नीट समजून घेणे आवश्यक असते.
आयुर्वेदिक ग्रंथात बऱ्याचशा तेलांचे गुणधर्म, उपयुक्‍तता दिलेली आहे. बरोबरीने ‘तैलं स्वयोनिवत्‌ तत्र’ असेही सांगितलेले आहे, म्हणजेच तेल ज्यापासून काढलेले असते, त्या पदार्थांच्या गुणांचे असते. त्यामुळे ज्या तेलांचा उल्लेख ग्रंथात सापडत नाही त्या तेलांचे गुणधर्म त्या पदार्थावरून जाणता येऊ शकतात.
तेलाचे गुणधर्म माहिती हवेच, पण तेल तयार कसे केले आहे हे सुद्धा कळायला हवे. तेलाच्या बाबतीत ‘रिफाइंड’ हा शब्द अनेकदा वापरला जातो. तेल चांगले दिसावे, गंधरहित व्हावे यासाठी रासायनिक प्रक्रिया केलेले तेल म्हणजे रिफाइंड तेल. ही रासायनिक द्रव्ये शरीरासाठी हानिकारक ठरू शकतात. बरोबरीने या प्रक्रियेमध्ये तेलातील आवश्यक, चांगली तत्त्वे नष्ट होऊ शकतात, शिवाय असे तेल गंधरहित असल्याने अधिक प्रमाणात वापरले जाऊ शकते. या उलट नुसते फिल्टर केलेले तेल फक्‍त गाळळेले असते. ज्यापासून ते काढले त्या बियांचा गंध, रंग त्यात आलेला असतो. यामुळे ते आपसूकच कमी प्रमाणात वापरले जाते. ‘घाण्यावरचे तेल‘हा शब्द पूर्वी फार प्रचलित होता. तेलबिया फक्‍त दाबून, त्यांना उष्णता न देता जे तेल काढले जाते ते घाण्यावरचे किंवा आधुनिक भाषेत कोल्ड प्रेस्ड तेल होय. या प्रकारचे तेल आरोग्यासाठी उत्तम असते. या प्रकारे बनविलेल्या तेलाची मूलभूत जडणघडण बदलत नाही. तसेच त्यात रासायनिक, हानिकारक द्रव्ये मिसळलेली नसतात. तेव्हा सध्या फक्‍त कशाचे तेल वापरावे हे माहिती असणे पुरेसे ठरत नाही तर ते कसे बनविले आहे, त्यावर कोणत्या प्रक्रिया केल्या आहेत हेसुद्धा माहिती हवे.
भुईमुगाचे तेल -
खोबरेल तेल -
नारळ पचायला जड, स्निग्ध गुणाचे, शीत वीर्याचे व पित्तशामक असते. अर्थातच नारळाचे तेलही शीतल व पित्तशामक असते. म्हणूनच उष्ण प्रदेशात स्वयंपाकात नारळाचे तेल वापरणे उत्तम असते. सध्या सर्व जगात नारळाचे तेल पोटात घेण्याने फायदा होतो म्हणून वापरात आहे.
तांदळाच्या सरकीपासून काढलेले तेल:
ऑलिव्ह तेल -
तिळाचे तेल -
याशिवाय या तेलाला विशिष्ट वास व चव असते. हे तेल अभ्यंगासाठी उत्तम असले तरी रोजच्या स्वयंपाकासाठी वापरता येत नाही. तिळाचे तेल बाहेरून लावले असता उत्तम वातशामक असते, त्वचेसाठी चांगले असते व त्याची विशेषता अशी की सिद्ध केलेल्या तिळतेलाच्या अभ्यंगाने स्थूल व्यक्‍तीचे वजन कमी होते तर, कृश व्यक्‍तीचे वजन वाढायला मदत मिळते. म्हणूनच आरोग्य काम ठेवण्यासाठी, बांधेसूदपणा राखण्यासाठी सिद्ध केलेल्या तिळतेलाचा अभ्यंग सर्वोत्तम समजला जातो.
कापूस बियांचे तेल:
मोहरीचे तेल -
मोहरीचे तेल वीर्याने उष्ण, गुणाने लघू पण तीक्ष्ण असते, कफदोष व वातदोष शमवत असले तरी पित्तकारक असते, शुक्रधातू कमी करते, रक्‍तदोष उत्पन्न करते, अंगावर गांधी उठत असल्यास, कफदोष असंतुलनामुळे त्वचाविकारात जखम भरून येण्यास, कृमी झाले असल्यास हितकारक असते.
तेव्हा थंड प्रदेशामध्ये वात-कफप्रकृती असणाऱ्यांना मोहरीचे तेल थोड्या प्रमाणात वापरता आले तरी पित्त प्रकृतीच्या व्यक्‍तींनी, पित्ताचा त्रास असणाऱ्यांनी व उष्ण प्रदेशातल्या व्यक्‍तींनी मोहरीचे तेल न वापरणेच चांगले.
करडईचे तेल -
मक्‍याचे तेल -
वनस्पती तूप -
सूर्यफूल तेल -
साजूक तूप -
तुपाप्रमाणेच घरच्या लोण्याचाही स्वयंपाक करण्यासाठी वापर करता येतो, तेही आरोग्याच्या दृष्टीने उत्तम असते. मात्र त्यावर आवश्यक ते संस्कार झालेले असावेत. दूध गरम करणे, सायीचे दही लावणे, दह्याचे लोणी व लोण्याचे तूप बनविणे हे सर्व संस्कार करून तयार केलेले लोणी वा तूप वापरणेच चांगले.
सारांश
महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे तेल कितीही चांगले असले, आपल्या प्रकृतीला अनुकूल असले तरी ते योग्य प्रमाणातच सेवन करणे आवश्यक असते. प्रमाणापेक्षा अधिक प्रमाणात खाल्लेले तेल, तळणाचे तेल, पुन्हा पुन्हा तापवलेले तेल त्रासदायक ठरल्याशिवाय राहात नाही. तेलात वा तुपातही तळलेले पदार्थ अति प्रमाणात वा रोजच्या रोज खाल्ल्यास त्रास झाल्याशिवाय राहात नाही हे लक्षात ठेवून योग्य प्रमाणात व योग्य तऱ्हेने तेला-तुपाचा वापर करणे श्रेयस्कर होय.
कृपया लक्षात असू द्या
वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.
No comments:
Post a Comment
If you have any doubts, please let me know