भारतीय खाद्यसंस्कृतीत महत्वपूर्ण पदार्थ लोणचे | INDIAN FOOD CULTURE PICKLES | CULTURES | HERITAGE | SHRIMP PICKLE | VEGETABLES | ANTIBIOTIC | PROBIOTIC

भारतीय खाद्यसंस्कृतीत महत्वपूर्ण पदार्थ लोणचे

 

भारतीय खाद्यसंस्कृतीत आंबट, खारट आणि मसालेदार पदार्थ लोणचे

भारतीय खाद्यपदार्थांमध्ये लोणच्याचे स्थान अनन्य आहे. ते विविध प्रकारच्या भाज्या, फळे आणि इतर पदार्थांपासून बनवले जाते आणि त्याचा उपयोग भाज्या, मांस आणि मासे यांचे चव वाढवण्यासाठी केला जातो. ते एक उत्तम चटणी म्हणून देखील वापरले जाते.

लोणच्याचा इतिहास

लोणच्याचा इतिहास हजारो वर्षांपूर्वीचा आहे. असे म्हटले जाते की, लोणचे बनवण्याची कला भारतीय उपखंडात विकसित झाली. लोणचे बनवण्याचे मुख्य कारण अन्न साठवणे हे होते. त्या काळात रेफ्रिजरेटर नव्हते, म्हणून अन्न साठवण्यासाठी लोणचे बनवले जायचे. लोणचे बनवण्याची कला वेगवेगळ्या संस्कृतींमध्ये आणि भागांमध्ये पसरली आणि वेगवेगळ्या प्रकारचे लोणचे बनवले जाऊ लागले. भारतीय पाककृती खाद्य संवाद आणि विविधतेने परिपूर्ण आहे आणि येथील महान परंपरांपैकी एक लोणच्याला समर्पित आहे. भारतीय लोणचे हे असे खाद्यपदार्थ आहे ज्यामध्ये आंबट, गोड, मसालेदार आणि खारट म्हणजेच प्रत्येक चवीला विशेष महत्त्व दिले जाते. या लेखात आपण भारतीय लोणचे आपल्या जेवणात चैतन्य, रंग आणि चव यांचा नवा आयाम कसा जोडतो हे जाणून घेणार आहोत.

1. भारतीय लोणचे: एक चवदार परिचय

भारतीय लोणचे हे तिथल्या सांस्कृतिक वारशाचे प्रतीक आहे. या प्रत्येक राज्याची स्वादिष्ट परिक्रमा तुम्हाला भिजवून सोडते. पंजाबी लोणच्याच्या तेलाचा ताजेपणा आणि समृद्धता, राजस्थानी लोणच्याची समृद्धता आणि चटपटीतपणा, बंगाली लोणच्याचा गोडवा आणि खारटपणा, दक्षिण भारतीय लोणच्याचा खास चटपटीतपणा - ही सर्व लोणची भारतीय स्वयंपाकघराची खास ओळख आहे.

2. लोणच्याच्या वेगवेगळ्या चवी:

आंबट लोणचे: आंबट लोणचे हे भारतीय पाककृतीचे एक प्रमुख पदार्थ आहे, ज्याला टोमॅटो, लसूण आणि आंब्याची पावडर समान आधार आहे. या भाज्या चविष्ट व्हाव्यात म्हणून चिनीमातीच्या बरण्यांमध्ये ठेवल्या जातात.

मसालेदार लोणचे: हे लोणचे अनेकदा हिरवी मिरची, लसूण आणि कोथिंबीर घालून बनवले जातात. हे अन्नामध्ये काही मसाला आणि चव घालतात, ज्यामुळे अन्नाची चव वाढते.

गोड लोणचे: त्यात कैरी, गूळ आणि मिठाई असते, ज्यामुळे लोणचे गोड आणि चवदार बनते. हे लोणचे भारतातील अनेक भागांमध्ये विशेषतः उन्हाळ्यात आवडते.

3. भारतीय लोणच्याचे महत्त्व:

परिचयातील रंग: भारतीय लोणचे अन्न रंगीबेरंगी आणि भव्य बनवतात. हे लोणचे पदार्थ आणखीनच आकर्षक बनवतात.

चवीची विविधता: भारतीय लोणचे जेवणाच्या चवीमध्ये विविधता आणतात. तिखट, गोड, आंबट आणि मसालेदार - या सर्व चवी उपलब्ध आहेत.

आंबा पावडरचे महत्त्व: भारतीय लोणच्यामध्ये कैरी पावडरचा वापर केल्याने चव वाढते आणि आंब्याच्या गोडपणात ताजेपणा येतो.

4. भारतीय लोणचेचे विविध प्रकार:

मिर्ची लोणचे:

साहित्य:  लांब मध्यम गरम हिरवी मिरची 250 ग्रॅम

• 2 टीस्पून हळद

• मीठ

• 1 लिंबाचा रस

• 2 चमचे मोहरीचे तेल

• 1½ टीस्पून बारीक पिवळी पिवळी मोहरी/राय डाळ

• ½ टीस्पून बारीक ठेचलेली मेथी दाणे/मेथी डाळ

1 चमचे बिया/सॉनफ

• ¼ टीस्पून हिंग/हिंग

• ¼ टीस्पून हळद पावडर टेम्परिंगसाठी.

कृती: 1. हिरव्या मिरच्या धुवून स्वच्छ करा, त्यांना चिरून घ्या आणि नंतर 2-3 तुकडे करा.

2. हळद पावडर, मीठ आणि लिंबाचा रस घालून चांगले मिसळा आणि बाजूला ठेवा.

3. आता कढईत मोहरीचे तेल गरम करा, त्यात बारीक ठेचलेली पिवळी मोहरी, बारीक ठेचलेली मेथी आणि बारीक ठेचलेली बडीशेप घाला.

4. हिंग, हळद घाला आणि गॅस बंद करा.

5. तयार हिरवी मिरची घाला, चांगले मिसळा, थंड होऊ द्या.

6. झटपट हिरव्या मिरचीचे लोणचे तयार आहे, तुम्ही ते एका काचेच्या बरणीत ठेवू शकता. 

आंब्याचे लोणचे:

साहित्य: कच्चा आंबा 1 किलो

मोहरीचे तेल एक वाटी

हिंग १/४ टीस्पून

मीठ 100 ग्रॅम

हळद पावडर 2 चमचे

बडीशेप 4 टेस्पून

मेथी ४ टेस्पून

पिवळी मोहरी ५० ग्रॅम

लाल तिखट 1 टीस्पून.

कृती: लोणचे बनवण्यासाठी आंबे स्वच्छ पाण्याने धुवा आणि 12 तास पाण्यात भिजत ठेवा. ता आंबे पाण्यातून काढून त्याचे पाणी कोरडे करा. ब्याचे चाकूने छोटे तुकडे करा. डीशेप, मोहरी आणि मेथी बारीक वाटून घ्या. कढईत तेल टाकून नीट गरम करून घ्या, गॅस बंद केल्यावर बारीक वाटलेल्या मसाल्यात तेल टाका. आता त्यात हिंग, हळद आणि चिरलेला आंबा घालून मिक्स करा.

आता त्यात मीठ आणि तिखट टाका. चमच्याने ढवळत असताना आंबा आणि मसाले चांगले मिसळा. लोणचे 5 मिनिटे झाकून ठेवा जेणेकरून ते थोडे मऊ होईल. आता लोणचे काचेच्या बरणीत किंवा प्लास्टिकच्या डब्यात भरून ४ ते ५ दिवस उन्हात ठेवा.

लसूण लोणचे:

साहित्य:

जरुरीनुसार लसनाचे गड्डे

 एक लहान चमचा तिळाचे तेल

एक लहान चमचा लिंबूचा रस

एक चमचा शिरका

 एक लहान चमचा साखर

आवश्यकतेनुसार मीठ

पाव  चमचा हळद

 एक लहान चमचा सरसाचे बिया

एक लहान चमचा बडीशेप

एक लहान चमचा मेथी

एक लहान चमचा काळा जिरा

जरुरीनुसार हिंग

कृती: 1) जर लसणाच्या पाकळ्या मोठे असतील तर त्याचे छोटे छोटे तुकडे करून घ्या.

2) कढईमध्ये  तिळ घेऊन त्याला चांगल्या पद्धतीने भाजून घ्या. त्यानंतर त्यामध्ये बडीशेप आणि मेथी मिक्स करा मध्यम गॅसवर दोन ते तीन  त्याला चांगले भाजून घ्या.  सर्व सहित्य चांगल्या पद्धतीने भाजल्यानंतर ते बारीक करून घ्या

 3) कढईमध्ये  तेल गरम करून घ्या. तेल गरम झाल्यानंतर त्यामध्ये हिंग आणि कलोजी घाला व मध्यम गॅसवर उकळून घ्या.

 4) कढई मध्ये काढलेले कापलेले लसुन घाला ते चांगल्या पद्धतीने भाजून घ्या. लसणाला तपकिरी रंग येऊ पर्यंत ते भाजा. आता बारीक केलेला मसाल्याचे पदार्थ यामध्ये मिक्स करा. त्यानंतर त्यामध्ये हळद मिरची पुड आणि चवीनुसार मीठ घाला.

 5)  दोन ते तीन मिनिट सर्व साहित्य उकळून घ्या आणि गॅस बंद करा. त्यामध्ये लिंबूचे रस आणि शिरका घालून चांगल्या पद्धतीने मिक्स करा.

 तुमचे स्वादिष्ट लसुन लोणचे जेवणाबरोबर वाढण्यासाठी तयार झाले आहे.

आवळ्याचे लोणचे:

साहित्य:

आवळा - 500 ग्रॅम

मोहरी तेल - 200 ग्रॅम

हिंग - ¼ टीस्पून (ग्राउंड)

मेथी दाणे - 2 चमचे

सेलेरी - 1 टीस्पून

मीठ - 4 चमचे

हळद पावडर - 2 चमचे

लाल मिरची पावडर - 1 टीस्पून पेक्षा कमी

पिवळी मोहरी - 4 चमचे (भरडसर)

बडीशेप पावडर - 2 चमचे.

कृती: सर्वप्रथम, आवळा 3-4 वेळा पाण्याने पूर्णपणे धुवा. यानंतर गॅसवर भांडे ठेवून त्यात आवळा आणि २ वाट्या पाणी घालून उकळू द्या. आवळा 10 मिनिटे मंद आचेवर पूर्णपणे शिजवा. आवळा शिजल्यानंतर गॅस बंद करून थंड होऊ द्या. आवळा थंड झाल्यावर त्यातील दाणे काढा. आता कढईत तेल टाकून गरम करा. नंतर गॅस बंद करून त्यात हिंग, मेथीदाणे, सेलेरी घालून तळून घ्या. यानंतर हळद, बडीशेप, तिखट, पिवळी मोहरी आणि मीठ घालून मसाले चमच्याने मिक्स करावे. मसाले चांगले मिक्स केल्यानंतर त्यात आवळा घाला. आता फक्त आवळा आणि मसाले चांगले मिसळा आणि आवळ्याचे लोणचे तयार आहे.

काकडीचे लोणचे:

साहित्य:

३/४ कप बारीक चिरलेली काकडी (सोललेली)

२ टेस्पून मोहोरी पावडर (काळी किंवा लाल)

१/४ टीस्पून हिंग

२ टीस्पून पाणी

चवीपुरते मीठ

१ टीस्पून लिंबाचा रस

फोडणीसाठी: १ टीस्पून तेल, २ चिमटी मोहोरी, १/४ टीस्पून हिंग, १/४ टीस्पून हळद, २ हिरव्या मिरच्या बारीक चिरून.

कृती:

१) चिरलेली काकडी एका लहान वाडग्यात घ्यावी. त्याला १/४ चमचा मीठ लावून घ्यावे. २० मिनिटे तसेच ठेवावे.

२) २० मिनीटांनी काकडीला पाणी सुटेल. ते पाणी हलक्या हाताने पिळून घ्यावे. हे पाणी एका लहान ब्लेंडरमध्ये घ्यावे. त्यात मोहोरी पावडर घालावी आणि फेसावी. जर मिश्रण अगदी घट्ट वाटले तर एखाद टीस्पून पाणी घालावे. दोनेक मिनिटे फेसावे. फेसल्यावर मिश्रण पांढरट दिसेल. हे मिश्रण काकडीत मिक्स करावे.

३) कढल्यात १ टीस्पून तेल घ्यावे. त्यात मोहोरी, हिंग, हळद, आणि हिरव्या मिरच्या घालून फोडणी करावी. हि फोडणी एका वाटीमध्ये काढून ठेवावी. थंड झाल्यावर काकडीमध्ये मिक्स करावी.

४) लिंबाचा रस घालून मिक्स करावे. चव पाहून लागल्यास मीठ किंवा लिंबाचा रस घालावा.

काकडीचे झटपट लोणचे जेवणात खायला किंवा पोळीबरोबर खायलाही छान लागते. हे लोणचे फ्रीजमध्ये ३-४ दिवस टिकेल.

टोमॅटो चे लोणचे:

साहित्य:

गावराणी / गावठी टोमॅटो (चेरी टोमॅटो) - १ की.

लसुण - १ अख्खा

आलं - २ इंच

शेंगदाणा तेल - १ पाव

तिखट - ४ चहाचे चमचे (एव्हरेस्ट तीखा लाल)

मीठ – अंदाजे

कृती: टोमॅटो धुवुप, पुसुन चिरुन घ्यायचे, चेरी टोमॅटो घ्या आणि हे खुप पटकन शिजतात त्याचे फक्त दोनच भाग करा.

लसुण - आल्याची मिक्सर मधुन फाईन पेस्ट करुन घ्यायची आहे. कढईत तेल तापवुन त्यात ही पेस्ट घालुन मंद आचेवर गुलाबीसर छान परतवुन घ्यायची. आता चिरलेले टोमॅटो घालायचे, चवी नुसार मीठ घालुन झाकण ठेवुन १० मी. शिजु द्यायचे. अधुन- मधुन परतवुन घ्यायचे. १० मी. झालेत की त्यात ४चमचे तिखट घालयचे, छान परतवुन घ्यायचे आणि झाकण ठेवुन पुन्हा १० ते १५ मी. शिजु द्यायचे. टोमॅटो छान एकजीव शिजले आणि तेल सुटु लागलं की लोणच झालंच. हे लोणचं १०.१२ दिवस छान टिकतं. पण ईतके दिवस उरतच नाही. ४, ५ दिवसातच संपतं. पोळी, पराठे, पुरी, भात, खिचडी कशाबरोबर ही छानच लागतं.

गाजराचे लोणचे:

साहित्य:

गाजर - १ किलो

बडीशेप - २ टीस्पून

मेथी दाणे - १ टीस्पून

मोहरी - १ टेस्पून

हळद पावडर - १ टीस्पून

लाल तिखट - २ टीस्पून

जिरे - २ टीस्पून

आमचूर - १ टीस्पून

मोहरीचे तेल - ३०० ग्रॅम (आवश्यकतेनुसार)

मीठ - १ वाटी (चवीनुसार).

कृती: गाजराचे लोणचे बनवण्यासाठी प्रथम गाजर घ्या आणि पाण्याने चांगले धुवा.

यानंतर, गाजर सोलून त्याचे पातळ आणि लांब तुकडे करा.

आता चिरलेली गाजर एका मोठ्या भांड्यात घ्या आणि त्यावर हळद आणि चवीनुसार मीठ घाला आणि चांगले मिसळा. हे मिश्रण बाजूला ठेवा.

आता कढईत मोहरी, जिरे, मेथी आणि बडीशेप टाकून मंद आचेवर कोरडी भाजून घ्या.

सर्व मसाले साधारण १ मिनिट भाजून घेतल्यानंतर गॅस बंद करा आणि मसाले मिक्सरच्या भांड्यात ठेवून बारीक वाटून घ्या.

आता गाजराच्या भांड्यात तयार मसाले टाका आणि चमच्याच्या मदतीने चांगले मिसळा.

यानंतर कढईत मोहरीचे तेल टाकून मध्यम आचेवर गरम करा. तेल पुरेसे गरम झाल्यावर गॅस बंद करा आणि तेल थंड होण्यासाठी ठेवा. 

तेल थोडे गरम राहिल्यावर ते गाजराच्या लोणच्यात घालून चांगले मिक्स करावे.

यानंतर लोणचे एका काचेच्या बरणीत भरा.

आता स्वच्छ चमच्याच्या मदतीने लोणचे आणि तेल एकत्र चांगले मिसळा. तुमचे चविष्ट गाजर लोणचे तयार आहे. तुम्ही पराठा किंवा जेवणासोबत सर्व्ह करू शकता.

फणसाचे लोणचे: -

साहित्य:

३ किलो चिरलेला फणस

१ १/४ कप मीठ

१ कप हळद

२ १/२ कप बारीक केलेली मोहरी

१ कप लाल मिरची

२ टेबल स्पून कलौंजी

२ टेबल स्पून हिंग

२ किलो मोहरीचे तेल.

कृती: फणसाचे लोणचे बनवण्यासाठी प्रथम फणस १/४ कप मीठ घालून उकळवा. यानंतर फणसाचे पाणी काढून कोरडे होऊ द्या. फणस थंड झाल्यावर आणि सुकल्यावर मीठ, मोहरी, लाल मिरची, कलौंजी किंवा काळे तीळ आणि हिंग चांगले मिक्स करा. आता हे मिश्रण मॅरीनेट करण्यासाठी ४ दिवस झाकून ठेवा. हे करत असताना दिवसातून एकदा फणसाच्या या मिश्रणात चमचा फिरवा. आता फणस काचेच्या बरणीत घट्ट बंद करून ठेवा. आता मोहरीचे तेल चांगले गरम करून थंड करा. लोणचे पूर्णपणे तेलात भिजत नाही तोपर्यंत हे तेल फणसाच्या बरणीत टाका.

बटाट्याचे लोणचे:

साहित्य:

4-5 बटाटे

15 बेडगी मिरची

2 चमचा राई

1 चमचा चिंच

1/2 चमचा हळदीची पावडर

1/2 चमचा हिंग पावडर

1 वाटी ओले खोबरे

4-8 कढीपत्ता

कोकोनट ऑइल

1 टेबलस्पून रिफाईंड तेल

कृती: बटाटे स्वच्छ धुऊन बटाटे फिंगर चिप्स सारखे कापून घ्यावे. बटाट्याचे सालीसकट सहा तुकडे करावे. गॅस वर एका कढईत तेल गरम करून त्यात ते बटाट्याचे तुकडे फिंगर चिप्स सारखे तळून घ्यावे. बेडगी मिरची चिंच राई हळद पावडर हिंग आणि खोबरे मिक्सरला वाटून घ्यावे. एका कढईत वाटण आणि फ्राय केलेले बटाटे मिक्स करून मीठ घालून मंद आचेवर शिजवून घ्यावे त्यानंतर फोडणीचे भांडे गॅसवर ठेवून त्यात खोबरे तेल घालून राई हिंग कढीपत्त्याची फोडणी करावी

आणि शिजवलेल्या बटाट्याच्या मिश्रणावर घालावी आपले मस्त बटाट्याचे आंबट तिखट लोणचे तयार झाले आहे

कोळंबी लोणचं:

साहित्य:

१/२ किलो कोळंबी (सोललेली आणि मधला धागा काढलेली)

1 टीस्पून. हळद

2 टीस्पून. तिखट

1 टेस्पून. आलं लसूण पेस्ट

100-150 मिली मोहरी तेल

1 टेस्पून. मोहरी

२ टीस्पून. हिंग

पाऊण कप लसणीचे मध्यम आकाराचे तुकडे

अर्धा कप आल्याचे मध्यम आकाराचे तुकडे

3 टेस्पून. लोणचं मसाला

चवीनुसार मीठ

लिंबाचा रस किंवा व्हाईट व्हिनेगर चवीनुसार

कृती: कोळंबीला हळद, मीठ, तिखट, आलं लसूण पेस्ट लावून किमान अर्धा तास मुरवत ठेवा. मोहरीचं तेल तापवून त्यात मुरलेली कोळंबी माध्यम आचेवर तळून घ्या. कोळंबी थोडी डार्क ब्राउन तळावीत, जेणेकरून कोळंबी क्रिस्पी होतील आणि लोणचं टिकाऊ होईल.

तळणीच्या राहिलेल्या तेलात मोहरी आणि हिंगाची फोडणी करून घ्या. तळलेली कोळंबी आणि फोडणी पूर्ण थंड झाली की एका भांड्यात तळलेली कोळंबी, आल्या-लसणाचे तुकडे, तिखट, मीठ आणि लोणचं मसाला प्रेमाने एकजीव करा. थोडक्यात कोळंबीला मसाजच करा. आता त्यावर फोडणीचे तेल, मोहरी घालून, मस्त लिंबू पिळा. लोणचं एकजीव करून काचेच्या सुक्या जार/बरणीत काढून घ्या.

5. भारतीय लोणच्याची ताकद:

लोणच्याने दिलेली अप्रतिम गोष्ट: भारतीय लोणचे हे अत्यंत सूक्ष्म चवीचे जग आहे. इथल्या प्रत्येक लोणच्याची चव वेगळी असते, जी प्रत्येकाच्या चवीला संमोहित करते.

भारतीय खाद्य संस्कृतीत अप्रतिम योगदान: भारतीय लोणच्याची ही विविधता भारतीय खाद्य संस्कृतीत एक अद्वितीय योगदान आहे. हे जगभरात भारतीय खाद्यपदार्थ साजरे करते आणि भारतीय स्वयंपाकघरातील संवादक्षमतेचे प्रदर्शन करते.

लोणच्याचा राजा, भारतीय लोणचे: भारतीय लोणचे आश्चर्यकारक रंग, चव आणि सुगंधांसह भारतीय स्वयंपाकघरातील भव्यता प्रकट करतात. हे आजच्या भारतातील बहुमुखी विकासाचे स्त्रोत बनले आहेत, ज्यामुळे ते भारताच्या महानतेचे प्रतीक बनले आहेत.

लोणच्याचे फायदे

लोणच्याचे अनेक फायदे आहेत. लोणचे हे एक उत्तम चटणी आहे जे भाज्या, मांस आणि मासे यांचे चव वाढवते. लोणचेमध्ये असलेले मीठ आणि मसाले पचनक्रिया सुधारण्यास मदत करतात. लोणचेमध्ये असलेले व्हिनेगर प्रतिजैविक गुणधर्मांनी परिपूर्ण असते जे शरीराला संसर्गापासून वाचवण्यास मदत करते. लोणचे हे एक उत्तम प्रोबायोटिक पदार्थ आहे जे आतड्यांचे आरोग्य सुधारण्यास मदत करते.

सारांश

भारतीय लोणचे हे भारताच्या खाद्यसंस्कृतीत व्यक्त होणाऱ्या विविधतेच्या अनमोल खोलीचे प्रतीक आहे. या अनोख्या आणि स्वादिष्ट लोणच्यामुळे, प्रत्येक व्यक्तीला भारताची खासियत जाणवते आणि आत्मसात करते. भारतीय लोणच्याचे हे सातत्य, भारताच्या स्वयंपाकघरातील समृद्ध रंग, विचारशीलता आणि सांस्कृतिक विविधता प्रकट करते, ज्यामुळे आपल्याला अभिमानाची भावना येते. म्हणून, भारतीय लोणचे जगामध्ये स्वतःचे एक खास स्थान आहे, जे आपल्याला आपला आनंददायी आणि स्वादिष्ट खाण्याचा अनुभव प्रदान करतात.

कृपया लक्षात असू द्या

वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.