पौष्टिक औषधी मोहरी
भारतीय जेवणातील सुगंधी, चवदार आणि आरोग्यदायी औषधी वनस्पती मोहरी
भारतीय स्वयंपाकघरात चव आणि सुगंधाला अत्यंत महत्त्व आहे आणि मोहरीचा वापर ही येथील एक महान परंपरा आहे. मोहरी ही भारतीय स्वयंपाकघरातील कल्पकता आणि विविधतेचे प्रतीक आहे, ज्याचा उपयोग स्वादिष्ट अन्न बनवण्यासाठी केला जातो आणि आरोग्यासाठी फायदे देखील मिळतो. मोहरी हा भारतातील सर्वात जास्त वापरल्या जाणार्‍या मसाल्यांपैकी एक आहे. हे अतिशय पौष्टिक असून त्यात अनेक औषधी गुणधर्म आहेत. भारतात सर्वात जास्त वापरली जाणारी मोहरी ही काळी मोहरी आहे. तिखट आणि चवदार असुन अनेक भारतीय पदार्थांमध्ये वापरले जातात. मोहरीमध्ये अनेक पोषक घटक असतात. त्यामध्ये प्रथिने, कर्बोदके, फायबर, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे असतात. मोहरीमध्ये व्हिटॅमिन सी, व्हिटॅमिन ई, व्हिटॅमिन के, फोलेट, नियासिन, पॅन्टोथेनिक ऍसिड, पायरीडॉक्सिन, रिबोफ्लेविन, थायामिन, मॅंगनीज, तांबे, सेलेनियम, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम, पोटॅशियम, सोडियम, आयोडीन आणि कॅल्शियम यांचा समावेश होतो. या लेखात आपण मोहरी का महत्त्वाची आहे, त्याचे प्रकार, उपयोग आणि आरोग्यासाठी फायदे जाणून घेणार आहोत.
1. मोहरीचे मूळ:
मोहरीचे झाड ब्रॅसिका ज्युन्सियाच्या बियापासून तयार केले जाते, ज्याला जगभरात मोहरी म्हणून ओळखले जाते. हा अत्यंत पौष्टिक घटकांनी भरलेला आणि भूक शमवणारा पदार्थ आहे.
2. मोहरीचे प्रकार:
पिवळी मोहरी:
या मोहरीचा रंग पांढरा किंवा गडद पिवळा असतो आणि त्यांचा विशेष सुगंध आणि आंबटपणा असतो. उत्तर भारतात, विशेषत: पंजाब, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेशमध्ये हे भरपूर प्रमाणात घेतले जाते.
तपकिरी मोहरी:
या मोहरीचा रंग गडद तपकिरी असतो आणि त्याचा सुगंध किंचित गोड असतो. हे विशेषतः पश्चिम बंगाल, बिहार आणि ओडिशामध्ये मुबलक प्रमाणात आढळते.
3. मोहरीचे उपयोग:
अन्नात
वापर:
मोहरीचा वापर तेल तयार करण्यासाठी केला जातो. भारतीय जेवणाला चव आणि सुगंध देण्यासाठी या तेलाचा वापर केला जातो.
लोणच्यात
वापर:
मोहरीचे दाणेही लोणचे बनवण्यासाठी वापरतात. यामुळे लोणचे चविष्ट आणि आंबट बनते जे भारतीय स्वयंपाकघरात महत्त्वाचे स्थान आहे.
औषधात
वापर:
मोहरीच्या बियांचा रस देखील सामान्यतः औषधात वापरला जातो. याचा उपयोग सांधेदुखी आणि संधिवात यांसारख्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो.
4. मोहरीचे आरोग्य फायदे:
सर्दी आणि खोकला:
मोहरीमध्ये असे पदार्थ असतात जे खोकला आणि खोकला कमी करण्यास मदत करतात. ते श्वसनमार्ग साफ करण्यास आणि श्वासोच्छवासास आरामदायी बनविण्यात मदत करतात.
दमा:
मोहरीमध्ये दाहक-विरोधी गुणधर्म असतात जे दम्याच्या लक्षणांवर उपचार करण्यास मदत करतात.
पचन:
मोहरीमध्ये पाचक एंजाइम असतात जे पचन सुधारण्यास मदत करतात. बद्धकोष्ठता, गॅस आणि अपचन यांसारख्या पाचक विकारांवर उपचार करण्यासाठी याचा वापर केला जाऊ शकतो.
हृदयाचे आरोग्य:
मोहरीमध्ये असलेले ओमेगा -3 फॅटी ऍसिड हृदयाचे आरोग्य सुधारण्यास मदत करते. ते रक्तदाब कमी करण्यास, कोलेस्टेरॉल कमी करण्यास आणि हृदयाच्या धमन्या स्वच्छ करण्यास मदत करतात.
त्वचेचे आरोग्य:
राई किंवा मोहिरीच्या तेलामध्ये अँटी-बॅक्टेरियल आणि अँटी-फंगल गुणधर्म असतात जे त्वचेच्या समस्या दूर करण्यास मदत करतात. मुरुम, खरुज आणि सोरायसिस यासारख्या त्वचेच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी याचा वापर केला जाऊ शकतो.
कॅन्सरपासून बचाव:
मोहरीमध्ये असलेले अँटी-ऑक्सिडंट्स कॅन्सरपासून बचाव करण्यास मदत करतात. ते कर्करोगाच्या पेशींच्या वाढीस प्रतिबंध करण्यास आणि त्यांचा नाश करण्यास मदत करतात.
हृदयाच्या आरोग्यासाठी फायदे:
मोहरीमध्ये व्हिटॅमिन ई, फॉस्फरस आणि मॅग्नेशियम असते, जे हृदयाचे आरोग्य राखण्यास मदत करते.
अंतर्गत आरोग्य:
मोहरीच्या दाण्यांमध्ये अंशतः कर्करोगविरोधी गुणधर्म असतात, जे रक्त शुद्ध करतात आणि आरोग्य राखण्यास मदत करतात.
राईचे सेवन करण्याचे मार्ग
राईचे सेवन करण्याचे अनेक मार्ग आहेत. ते तेल, पावडर आणि ग्रेन्युल्सच्या स्वरूपात उपलब्ध आहे. राई तेलाचा वापर स्वयंपाक आणि औषधी दोन्हीसाठी केला जातो.
त्वचेच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी आणि डोकेदुखीपासून मुक्त होण्यासाठी हे मसाजसाठी देखील वापरले जाऊ शकते.
राई पावडर आणि कण चटण्या, करी, सूप आणि भजीपाला मध्ये वापरता येतात.
मोहरीचे तेल - मोहरीच्या तेलाला विशिष्ट स्वाद व गंध असतो व ते अतिशय उष्ण असते. उत्तर भारतात व सर्व थंड प्रदेशात मोहरीचे तेल वापरण्याची पद्धत दिसते. मोहरीचे तेल वीर्याने उष्ण, गुणाने लघू पण तीक्ष्ण असते, कफदोष व वातदोष शमवत असले तरी पित्तकारक असते, शुक्रधातू कमी करते, रक्‍तदोष उत्पन्न करते, अंगावर गांधी उठत असल्यास, कफदोष असंतुलनामुळे त्वचाविकारात जखम भरून येण्यास, कृमी झाले असल्यास हितकारक असते. थंड प्रदेशामध्ये वात-कफप्रकृती असणाऱ्यांना मोहरीचे तेल थोड्या प्रमाणात वापरता आले तरी पित्त प्रकृतीच्या व्यक्‍तींनी, पित्ताचा त्रास असणाऱ्यांनी व उष्ण प्रदेशातल्या व्यक्‍तींनी मोहरीचे तेल न वापरणेच चांगले.
मोहरी हा औषधी गुणधर्मांनी परिपूर्ण असा मसाला आहे ज्याचा उपयोग आयुर्वेदात विविध प्रकारच्या रोगांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो. मोहरीमध्ये लोह, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस आणि व्हिटॅमिन सी मोठ्या प्रमाणात असते. हे आहारातील मूल्यांनी परिपूर्ण असून आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे.
5. राईचे सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व:
पारंपारिक खाद्यपदार्थांमध्ये:
भारतीय स्वयंपाकघरात मोहरीला विशेष स्थान आहे. विविध प्रकारच्या चटण्या, लोणचे आणि मसाल्यांमध्ये याचा वापर केला जातो, ज्यामुळे अन्न चवदार आणि मनोरंजक बनते.
धार्मिक आणि आचार्यांचे महत्त्व:
मोहरीचा वापर भारतीय धार्मिक विधी आणि उपवासांमध्ये देखील केला जातो. हे आचार्यांनी धार्मिक आणि आशीर्वादित मानले आहे.
सारांश
मोहरी हा भारतीय स्वयंपाकघरातील एक अनोखा आणि अत्यंत महत्त्वाचा खाद्यपदार्थ आहे, जो केवळ स्वादिष्ट अन्नाची चवच वाढवत नाही तर आरोग्यासाठीही उत्कृष्ट आहे. भारतीय स्वयंपाकघरात त्याची उपयुक्तता अत्यंत महत्त्वाची आहे, जिथे ती विविध पदार्थांमध्ये वापरली जाते आणि अन्न अधिक स्वादिष्ट बनवते. यासोबतच यामध्ये असलेले लोह, कॅल्शियम, फॉस्फरस आणि व्हिटॅमिन सी सारखे महत्त्वाचे पौष्टिक घटक आरोग्यासाठी फायदेशीर आहेत. म्हणून, मोहरीला त्याच्या आरोग्यासाठी आणि चवीसाठी महत्त्वपूर्ण स्थान आहे आणि भारतीय अन्नाची चव, स्वादिष्टपणा आणि आरोग्याची गुरुकिल्ली मानली जाते.
राई किंवा मोहिरी संबधी
सर्वसाधारणपणे विचारले जाणारे सर्वसामान्य प्रश्न आणि उत्तरे.
प्रश्न: राईचे आरोग्य फायदे काय आहेत?
उत्तर: राई पोटॅशियममध्ये
समृद्ध आहे, ज्याची तुमच्या शरीराला ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी आवश्यक आहे जी तुमच्या
नसा आणि स्नायूंना शक्ती देते. पोटॅशियम हाडे मजबूत करण्यास आणि किडनी स्टोन टाळण्यासाठी
देखील मदत करते . राई हे बी व्हिटॅमिनचा एक चांगला स्रोत देखील आहे, जे शरीरातील अनेक
प्रक्रियांसाठी महत्वाचे आहे.
प्रश्न:
राई ब्रेड
तुमच्यासाठी चांगली का आहे?
उत्तर: राई ब्रेडमध्ये
झिंक, पॅन्टोथेनिक ऍसिड, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम, कॅल्शियम आणि इतर सूक्ष्म पोषक घटक देखील
कमी प्रमाणात असतात. नेहमीच्या ब्रेडच्या तुलनेत, जसे की पांढरा आणि संपूर्ण गहू, राई
ब्रेडमध्ये विशेषत: फायबरचे प्रमाण जास्त असते आणि अधिक सूक्ष्म अन्नद्रव्ये, विशेषतः
बी जीवनसत्त्वे (1, 2, 3) प्रदान करतात.
प्रश्न:
सरसो का तेल म्हणजे कोणते?
उत्तर: राईला हिंदीमध्ये सरसों का तेल म्हटले जाते तर मराठीत आपण मोहरीचे तेल म्हणतो.
प्रश्न:
मोहरीच्या तेलाने स्वयंपाक करणे आरोग्यदायी आहे का?
उत्तर: मोहरीचे तेल हे निरोगी खाद्यतेल आहे त्यात सॅच्युरेटेड फॅटी ऍसिड (SFA) कमी आहे, MUFA आणि PUFA मध्ये जास्त आहे, विशेषत: अल्फा-लिनोलेनिक ऍसिड आणि चांगले LA: ALA प्रमाण (6:5) आहे. मोहरीचे तेल वापरणार्‍या मायोकार्डियल इन्फार्क्ट (MI) रूग्णांमध्ये, ऍरिथमिया, हृदय अपयश आणि एनजाइना कमी होते.
प्रश्न:
मोहरीचे तेल शरीरासाठी गरम की थंड?
उत्तर: आयुर्वेदानुसार, मोहरीच्या तेलात कफ संतुलन आणि उष्ना (गरम) गुणधर्म असतात . हे गुणधर्म बाहेरून छातीवर आणि पाठीवर लावल्यास थंडीची लक्षणे कमी करण्यास मदत करतात.
कृपया लक्षात असू द्या
वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.
No comments:
Post a Comment
If you have any doubts, please let me know