पितृपक्षादरम्यान प्राणी आणि पक्षी महत्त्व
पितृ पक्षात कोणते प्राणी आणि पक्षी खाऊ घालतात, त्याचे महत्त्व काय?
असे मानले जाते की पितृ पक्षादरम्यान आपले पूर्वज पृथ्वीवर येतात आणि आपल्याला आशीर्वाद देतात. हे पूर्वज पशु-पक्ष्यांमधून आपल्या जवळ येतात. ज्या जीवजंतूंद्वारे पूर्वजांना अन्न मिळते ते प्राणी, प्राणी आणि पक्षी आहेत - गाय, कुत्रा, कावळा आणि मुंगी.
श्राद्धाच्या वेळी त्यांच्यासाठी अन्नाचा काही भाग बाहेर काढला जातो, तरच श्राद्ध विधी पूर्ण होतो. श्राद्ध करताना पितरांना अर्पण केलेल्या अन्नाचे पाच भाग - गाय, कुत्रा, मुंगी, कावळा आणि देवतांसाठी काढले जातात. हे पाच भाग अर्पण करण्याला पंचग्रास यज्ञ म्हणतात.
भारतीय संस्कृतीत गोमातेला अनन्य साधारण महत्त्व आहे. गोमातेला कामधेनू म्हणूनही संबोधले जाते. गोमयाचे तर नानाप्रकराचे फायदे सिद्ध झाले आहेत. तसेच गोमातेत ३३ कोटी देवतांचा वास असतो, अशी लोकमान्यता आहे. त्यामुळे गोमातेला सर्वांत पवित्र आणि पूजनीय मानले जाते. गोमातेसह श्वान आणि कावळा हा पूर्वजांचे प्रतीक मानले जाते. त्यामुळे यांना पंचग्रास देण्याची प्रथा आहे.
पंचग्रास यज्ञ कसा केला जातो?
सर्वप्रथम मातीच्या भांड्यात भात शिजवला जातो व त्याचेच अन्नदान केले जाते. श्राद्धविधीमध्ये जेवणापूर्वी पाच ठिकाणी विविध खाद्यपदार्थांचे छोटे-छोटे भाग बाहेर काढण्यात येतात. गाय, कुत्रा, मुंगी आणि देवांसाठी पानावर आणि कावळ्यासाठी जमिनीवर एक एक भाग ठेवला जातो. तेव्हा त्यांच्याद्वारे आपले पूर्वज प्रसन्न व्हावेत, अशी प्रार्थना केली जाते.
भाद्रपद महिन्यातील वद्य पक्ष पितर पूर्वजांसाठी समर्पित करण्यात आला आहे. श्रद्धापूर्वक श्राद्ध करून पूर्वजांचे आशीर्वाद प्राप्त करण्यासाठी पितृपक्ष पंधरवड्यात पूर्वजांच्या नावाने श्राद्ध तर्पण विधी करण्याची प्राचीन परंपरा आपल्याकडे आहे. या पितृपक्षात प्राणी, पक्षी, अतिथी, पाहुणे यांचा अपमान करू नये, असे म्हटले जाते. तसेच या कालावधीत कावळा आणि गायीला दिलेले अन्न विशेष मानले गेले आहे. आपण कधी विचार केला आहे का की, गाय आणि कावळा यांचे पितृपक्षातील महत्त्व अधिक का आहे?
कावळ्याला पूर्वजांचे प्रतीक का मानले जाते?
काकस्पर्शाचे नेमके महत्त्व काय?
पितृपक्षात कावळ्याचे महत्त्व खूप वाढते. कावळ्याला घास दिल्याशिवाय श्राद्ध पूर्ण होत नाही. ते पूर्वजांचे स्वरुप मानले जातात. असे मानले जाते की जर कावळा तर्पण अर्पण करताना घराच्या आसपास येऊन बसला तर ते खूप शुभ चिन्ह आहे.
भगवान श्री राम यांनी दिला होता वरदान
कावळ्याशी संबंधित ही कथा त्रेतायुगाची आहे. असे मानले जाते की एकदा इंद्राचा मुलगा जयंतने कावळ्याचे रुप धारण केले आणि सीतेच्या पायाला दुखापत केली. हे पाहून भगवान श्री रामाने पेंढ्याने ब्रह्मास्त्र चालवून कावळ्याचा एक डोळा फोडला. यानंतर जयंतला आपली चूक कळली आणि त्याने श्री रामाकडे क्षमा याचना करण्यास सुरुवात केली. यानंतर श्री रामाने त्याला क्षमा केली आणि सांगितले की आजनंतर तुम्हाला दिलेले अन्न पूर्वजांना मिळेल. तेव्हापासून कावळा पूर्वजांचे रुप म्हणून ओळखला जाऊ लागला. पितृ पक्ष पूर्वजांना समर्पित असल्याने, अशा स्थितीत, जर कावळा दिसला किंवा त्याने तुम्ही दिलेला घास उचलला, तर तो पूर्वजांचा आशीर्वाद मानला जातो.
ही मान्यताही जाणून घ्या
शास्त्रांमध्ये कावळ्याला यमराजाचे प्रतीक मानले गेले आहे. यमराज मृत्यूचा देव आहे. असे मानले जाते की जर कावळा तुम्ही दिलेले अन्न खातो तर यमराज त्यावर खूप प्रसन्न होतात आणि त्याला सर्व त्रासातून मुक्ती मिळण्याबरोबरच शांती मिळते. असे म्हटले जाते की प्राचीन काळी यमराजाने कावळ्याला वरदान दिले होते की तुला दिलेले अन्न पूर्वजांना शांती देईल. तेव्हापासून कावळ्याला अन्न देण्याची प्रथा चालू आहे.
अशी प्राचीन मान्यता आहे की एका ऋषींनी अमृत शोधण्यासाठी कावळा पाठवला होता आणि त्याला समजावून सांगितले की केवळ अमृताची माहिती घेऊन ते पिणे नाही. पुष्कळ परिश्रमानंतर कावळ्याला अमृताची माहिती मिळाली आणि ते पिण्याची इच्छा आवरता आली नाही आणि ते अमृत प्यायले आणि नंतर ऋषींना त्याची माहिती दिली. यावर ऋषी संतापले आणि त्यांनी त्याला शाप दिला की तू माझे वचन मोडले आहेस आणि तुझ्या अपवित्र चोचीने अमृत भ्रष्ट केले आहे, म्हणून तुझ्याकडे द्वेषाने पाहिले जाईल. मात्र आश्विन महिन्यात पितरांचे प्रतिक मानून 16 दिवस पितरांचा सन्मान केला जाणार आहे.
कावळा हा पूर्वज दूत आहे:
भारताशिवाय इतर देशांतील प्राचीन संस्कृतींमध्येही कावळ्यांना महत्त्व दिले गेले आहे. गरुड पुराणात सांगितले आहे की कावळे हे यमराजाचे दूत आहेत. ग्रीक पौराणिक कथांमध्ये, कावळा (कावळ्याचा एक प्रकार) हे सौभाग्याचे लक्षण मानले जाते. त्याच वेळी, नॉर्स पौराणिक कथांमध्ये, ह्यूगिन आणि मुनिन या दोन कावळ्यांची कथा आहे, ज्यांचे वर्णन देवासाठी उत्साहाचे प्रतीक म्हणून केले गेले आहे.
कावळा हा एकमेव पक्षी आहे ज्याला पूर्वजांचा दूत म्हटले जाते असा उल्लेख शास्त्रात आहे. या पक्ष्याने पितरांसाठी तयार केलेले अन्न चाखले तर पितर तृप्त होतात. जर कावळा घराच्या चबुतऱ्यावर बसला आणि सूर्योदय होताच कावळा आवाज केला तर घर शुद्ध होते.
कावळा सापडला नाही तर काय करावे?
पर्यावरणाचा परिणाम आता प्राणी आणि पक्षांवरही दिसून येत आहे. सर्व प्राणी आणि पक्षी आता नामशेष होत आहेत. कावळा देखील आता क्वचितच दिसतो. अशा परिस्थितीत हा प्रश्न उपस्थित करणे अत्यावश्यक आहे की जर कावळा श्राद्ध पक्षात दिसत नसेल तर काय करावे? कावळ्याला घास देणे हे उत्तम आहे. पण कावळा आला नाही तर घास कोणत्याही पक्ष्याला दिला जाऊ शकतो.
कावळ्याला घास देण्याचे वैज्ञानिक महत्त्व देखील समजून घ्या.
पितरांमध्ये कावळ्याचे वाढते महत्त्वाचं वैज्ञानिक महत्त्वही आहे. वास्तविक त्याचा अर्थ लोकांना समजवून देणे आहे की प्रत्येक प्राणी आणि पक्ष्याला निसर्गाचा समतोल राखण्यासाठी स्वतःचे महत्त्व आहे. कावळा हा एक धूर्त पक्षी मानला जातो, पण प्रत्यक्षात तो सफाई कामगारांप्रमाणे काम करतो. लहान कीटकांव्यतिरिक्त, तो प्रदूषणाचे घटक देखील खातो. यामुळे पर्यावरण शुद्ध होते. त्यामुळे त्यांचे संरक्षण अत्यंत महत्वाचे आहे. पण झाडे तोडल्यामुळे कावळ्यांची संख्याही कमी होऊ लागली आहे. कावळे सर्वसाधारण मनुष्य वस्तीच्या आसपासच राहतात. त्यांचे प्रजनन साधारण पावसाच्या अगोदर सुरु होते. त्यांची पिल्ले स्वतःच्या अन्नाचा शोध जन्मानंतर साधारण ६ महिन्या नंतर घेऊ शकतात. तो पर्यंत त्यांना आपल्या पालकांवरच अवलंबून राहावे लागते. मातापित्या कावळ्यांना सहज अन्न या पितृपक्षात प्राप्त होते. परिणामी त्यांचा वंश उत्तरोत्तर वाढत जातो. त्यांची संख्या मानवी लोकसंख्येच्या समप्रमाणात निसर्गतःच राखली जाते. आपल्या पितरांच्या रूपात कावळ्यांना अन्न मिळते आणि पर्यावरणाचा समतोल आपोआप राखला जातो.
सारांश
भारतीय परंपरेनुसार श्राद्ध हा एक महत्त्वाचा विधी आहे. हे दिवंगत पूर्वजांच्या आत्म्याचा सन्मान करण्यासाठी केले जाते. हिंदू संस्कृतीत पितृ पक्ष किंवा श्राद्धाच्या वेळी पशु-पक्ष्यांना भोजन देणे अत्यंत शुभ मानले जाते आणि त्याचे खूप महत्त्व आहे. असे मानले जाते की या शुभ कार्याने दुःख दूर होते आणि सौभाग्य वाढते. वेद किंवा शास्त्रांमध्ये सांगितल्याप्रमाणे, असे मानले जाते की पक्षी आणि प्राण्यांना आहार दिल्याने तुमच्या कुंडलीतील ग्रहांचे अशुभ प्रभाव टाळण्यास मदत होते आणि तुमच्या चांगल्या कर्माची भर पडते. हिंदू धर्मानुसार, पक्षी आणि प्राणी अनेक देवी-देवतांचे वाहन म्हणून काम करतात, म्हणून त्यांना एक प्रसिद्ध स्थान आहे.
कृपया लक्षात असू द्या
वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.
No comments:
Post a Comment
If you have any doubts, please let me know