गुरुपौर्णिमा महत्व आणि कथा | गुरुब्रह्मा गुरुविर्ष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः ।गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः। वर्षभरात १२ किंवा १३ पौर्णिमा येतात त्यापैंकी आषाढात येणारी पौर्णिमा गुरुंच्या स्मृतीत समर्पित केली जाते याच पौर्णिमेला गुरुपौर्णिमा म्हणतात | ज्यांनी महाभारत, पुराणे लिहिली, त्या व्यासमुनींना वंदन करण्याचा, त्यांची पूजा करण्याचा हा मंगलदिन | गुरुपौर्णिमेच्या शुभ मुहूर्तावर मी जगातील सर्व शिक्षकांना नमन करतो

गुरुपौर्णिमा

 

गुरुपौर्णिमा महत्व आणि कथा

 

ओम गुरूवे नमः

गुरुब्रह्मा गुरुविर्ष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः ।

गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः।

वर्षभरात १२ किंवा १३ पौर्णिमा येतात त्यापैंकी आषाढात येणारी पौर्णिमा गुरुंच्या स्मृतीत समर्पित केली जाते याच पौर्णिमेला गुरुपौर्णिमा म्हणतात. गुरुपौर्णिमेला व्यासपौर्णिमा असेही म्हणतात. ज्यांनी महाभारत, पुराणे लिहिली, त्या व्यासमुनींना वंदन करण्याचा, त्यांची पूजा करण्याचा हा मंगलदिन. महर्षी व्यास हे भारतीय संस्कृतीचे शिल्पकार आणि मूलाधार मानले जात. या दिवशी भगवान बुद्धांनी सारनाथ इथे पहिल्यांदा प्रवचन दिल्याचे मानलं जातं. भगवान बुद्धांच्या स्मॄती प्रित्यर्थ गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते.

गुरूजनांबद्दल कृतज्ञता

गुरूपौर्णिमा हा गुरूपूजनाचा दिवस. ह्या दिवशी शाळेत, मठ, मंदिरात, अभ्यास मंडळांत, आश्रमांत, गुरूकुलात गुरूंचे पूजन केले जाते. आपल्या जीवनाला आकार देणाऱ्या गुरूजनांबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा हा दिवस. नवजात जन्मलेल्या बालकाची प्रथम गुरू असते ती माता. चालायला बोलायला लागला की त्या जीवावर संस्कार घडवतो तो पिता. शालेय जीवनात ज्ञान, कला, विज्ञान ह्यांचे जे आपल्याला धडे देतात ते शिक्षक-शिक्षिका, आपण कोण आहोत, आपल्या जन्माचं कारण काय ह्याचेच मार्गदर्शन करणारे गुरु. म्हणूनच 'आई माझा गुरु, आई माझा कल्पतरु, सौख्याचा सागरु, आई माझी', असे म्हटले जाते. आईसोबत वडीलही अनेक गोष्टी शिकवत असतात. त्यामुळे 'मातृदेवो भव:, पितृदेवो भव:', असेही म्हटले जाते. तसेच अनेक व्यक्तीमत्वांमधून ते गुरूतत्त्व आपण अनुभवत असतो. गुरुर्ब्रम्हा गुरुर्विष्णु गुरुर्देवो महेश्वरः। गुरु साक्षात परब्रम्ह तस्मै श्री गुरवे नमः हा श्लोक तर सर्वांनाच ज्ञात आहे.

आषाढ पौर्णिमेचा शुभ मुहूर्त 2024

आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील पौर्णिमा तिथीला 'आषाढ पौर्णिमा' म्हणतात. आषाढ पौर्णिमा ही सर्व महिन्यांतील पौर्णिमा सर्वात खास मानली जाते. या दिवशी भगवान विष्णूसह लक्ष्मीची पूजा करण्याची परंपरा आहे. धार्मिक मान्यतेनुसार महर्षी वेदव्यास यांचा जन्म या दिवशी झाला होता, म्हणून याला व्यास पौर्णिमा असेही म्हणतात. असे मानले जाते की महर्षी वेद व्यास हे जगाचे पहिले गुरु मानले जातात. हिंदू धर्माच्या संस्कृतीत त्यांचे विशेष योगदान आहे. या तिथीला देवदेवतांची तसेच गुरुंची पूजा करणे अत्यंत शुभ आहे. यावर्षी आषाढ पौर्णिमा 21 जुलै 2024 रोजी साजरी होणार आहे.

आपले पालक हे आपल्या आयुष्यातील पहिले शिक्षक आहेत. जो आपलं पालनपोषण करतो, आपल्याला बोलायला, चालायला शिकवतो आणि ऐहिक जगात पहिल्यांदाच सुरुवातीच्या गरजा शिकवतो. त्यामुळे आई-वडिलांचे स्थान सर्वोच्च आहे. जीवनाचा विकास सुरळीत चालण्यासाठी आपल्याला गुरुची गरज आहे. भावी जीवन गुरूंनी घडवले आहे.

मानवी मनातील विषाचे दुष्ट रूप दूर करण्यात गुरूचे विशेष योगदान आहे. महर्षी वाल्मिकी ज्यांचे पूर्वीचे नाव ‘रत्नाकर’ होते. आपल्या कुटुंबाचे पोट भरण्यासाठी तो लुटारू करत असे. महर्षि वाल्मिकीजींनी रामायणासारखे महाकाव्य रचले, हे तेव्हाच शक्य झाले जेव्हा गुरुजी नारदजींनी त्यांचे हृदय बदलले. मित्रांनो, आपण सर्वांनी पंचतंत्राच्या कथा वाचल्या किंवा ऐकल्या असतील. कुशल गुरू विष्णु शर्मा यांनी अमरशक्तीच्या तीन अज्ञानी पुत्रांना कथा आणि इतर माध्यमांतून कसे ज्ञानी केले.

गुरू आणि शिष्य यांचे नाते पुलासारखे असते. गुरूंच्या कृपेने शिष्याचा ध्येयाचा मार्ग सुकर होतो.

स्वामी विवेकानंदांना लहानपणापासूनच ईश्वरप्राप्तीची इच्छा होती. गुरु परमहंसांचा आशीर्वाद मिळाल्यावरच त्यांची ही इच्छा पूर्ण होऊ शकेल. गुरूंच्या कृपेनेच आत्मसाक्षात्कार शक्य झाला.

गुरूंनी सांगितलेला एक शब्द किंवा प्रतिमा माणसाचे रूप बदलू शकते. मित्रांनो, कबीर दास जी यांचे त्यांच्या गुरूंप्रती असलेले समर्पण स्पष्ट करणे आवश्यक आहे कारण गुरूंचे महत्त्व कबीर दासजींच्या दोह्यांमध्ये सर्वात जास्त दिसून येते.

एकदा रामानंद जी गंगेत स्नान करण्यासाठी जात असताना पायऱ्या उतरत असताना त्यांचा पाय कबीरदासजींच्या अंगावर पडला. रामानंदजींच्या तोंडून ‘राम-राम’ हा शब्द बाहेर पडला. कबीर दास जींनी दीक्षा मंत्र म्हणून समान शब्द स्वीकारले आणि रामानंदजींना त्यांचे गुरू म्हणून स्वीकारले. कबीर दासजींच्या शब्दात – ‘आम्ही काशीत प्रकटलो, रामानंद चेतावणी’. गुरूचे जीवनातील महत्त्व कबीर दासजींनी आपल्या दोह्यांमध्ये पूर्ण भावनेने वर्णन केले आहे असे म्हटल्यास अतिशयोक्ती होणार नाही.

गुरू गोविन्द दोऊ खङे का के लागु पाँव,

बलिहारी गुरू आपने गोविन्द दियो बताय।

गुरूचे स्थान भगवंतापेक्षा श्रेष्ठ आहे. गुरू हा आपल्या सुसंस्कृत समाजजीवनाचा आधारस्तंभ आहे. असे अनेक गुरू होऊन गेले, ज्यांनी आपल्या शिष्यांना अशा प्रकारे शिक्षण दिले की त्यांच्या शिष्यांनी राष्ट्राची दिशाच बदलून टाकली.

आषाढ पौर्णिमा 2024

आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षाची पौर्णिमा 20 जुलै रोजी सायंकाळी 05:59 वाजता सुरू होईल. 21 जुलै 2024 रोजी दुपारी 3:46 वाजता संपेल. अशा परिस्थितीत 21 जुलै 2024 रोजी आषाढ पौर्णिमा साजरी होणार आहे. या वेळी चंद्रोदयाची वेळ संध्याकाळी 6.47 आहे.

आषाढ पौर्णिमा पूजा पद्धत

आषाढ पौर्णिमेच्या दिवशी गंगा स्नान करावे. यामुळे जीवनात सुख-समृद्धी टिकून राहते. यानंतर सूर्यदेवाला जल अर्पण करावे. त्यानंतर लक्ष्मी आणि भगवान विष्णूची पूजा करा. पूजेत चंदन आणि हळद वापरणे शुभ असते. या दरम्यान ‘ओम नमो: भगवते वासुदेवाय नमः’ या मंत्राचा १०८ वेळा जप करावा. यानंतर संध्याकाळी चंद्राला अर्घ्य अर्पण करावे. यामुळे जीवनात नेहमी आनंद मिळतो.

चंद्र दोष उपाय

जर एखाद्या व्यक्तीच्या कुंडलीत चंद्र दोष असेल तर त्याने आषाढ पौर्णिमेला चंद्र देवाची पूजा करावी. पूजेमध्ये बीज मंत्राचा जप करावा. असे केल्याने चंद्राची स्थिती मजबूत होते आणि लाभ होण्याची शक्यता असते असे मानले जाते. धार्मिक मान्यतेनुसार आषाढ पौर्णिमेला गरजूंना दान करावे. यावेळी तुम्ही पांढरे कपडे, तांदूळ, साखर, दूध, पांढरी मिठाई, चांदी, मोती इत्यादी दान करू शकता.

आषाढ पौर्णिमेच्या दिवशी पूजा करताना देवी लक्ष्मीच्या ‘ओम श्रीं ह्रीं श्रीं महालक्ष्मीाय नमः’ या मंत्राचा जप करावा. यामुळे त्याचा आशीर्वाद अबाधित राहतो, असे मानले जाते. यावेळी केशर, माखणा आणि सुक्या मेव्याची खीर करावी. यानंतर ते भगवान विष्णू आणि माता लक्ष्मीला अर्पण करा. असे मानले जाते की यामुळे जीवनात सकारात्मकता कायम राहते.

गुरूशिष्यांची उदाहरणं

खरं पूजन, खरी गुरूपूजा म्हणजे गुरूंनी आपल्याला जे ज्ञान दिले आहे. जो बोध,जी शिकवण दिली आहे. त्याचे प्रत्यक्ष आचरण करणे. आपल्या भारतीय संस्कृती मध्ये गुरू-शिष्याच्या नात्याला एक अनन्य साधारण महत्त्व आहे. आपल्याकडे जसे सद्गुरू आहेत. तसेच सद्शिष्य ही आहे. ह्या दोन्ही मोठ्या परंपरा आपल्याकडे आहेत. गुरूशिष्यांच्या परंपरेत आपल्याकडे अनेक नावे आहेत. उदा :महर्षी व्यास आणि गणेश, वशिष्ठ आणि राम, कृष्ण आणि सांदिपनी,अर्जुन-द्रोणाचार्य, एकलव्य-द्रोणाचार्य, मच्छिंद्रनाथ आणि गोरक्षनाथ, निवृत्ती ज्ञानदेव, जनार्दन स्वामी व एकनाथ,सचिन तेंडुलकर-रमाकांत आचरेकर अशी अनेक उदाहरणं देता येतील.

गुरुपौर्णिमेचे महत्व

हिंदु धर्मांत महर्षी व्यास आदय गुरु समजले जातात. या दिवशी व्यास मुनिंनी ब्रम्हसुत्रांचे लिखाण पुर्ण केले होते अशी मान्यता आहे. याच दिवशी व्यासांचा जन्म झाल्याचे ही मानले जाते. त्यामुळेच गुरूपौर्णिमेलाच व्यास पौर्णिमा असंही म्हणतात. महर्षी व्यास यांनी हिंदु संस्कुतीला अनेक धर्मग्रंथ दिले. म्हणुनच हा दिवस गुरुपौर्णिमा म्हणुन साजरा केला जातो. हा दिवस शिष्याने गुरुस्मृतीत अर्पण करुन, आगामी वर्षातील नवनवे संकल्प करायचे असतात. गुरुंच्या मार्गदर्शनाखाली मार्गात येणारे अडथळे दूर करुन आपल्या ध्येयावर केंद्रीत होण्याचा निश्चय करायचा असतो. गुरु या शब्दाचा अर्थ खूपच व्यापक आहे. कलीने ब्रह्मदेवांना गुरु शब्दाचा अर्थ विचारला तेव्हा ब्रह्मदेवांनी सांगितले की, 'ग' कार म्हणजे सिद्ध होय. 'र' कार म्हणजे पापाचे दहन करणारा. 'उ' कार म्हणजे विष्णूंचे अव्यक्त रूप. गुरु शिष्याला केवळ शिक्षा प्रदान करत नाही तर योग्य दिशा दाखवून आपल्या शिष्याला घडवतो.

सारांश

गुरुपौर्णिमेच्या शुभ मुहूर्तावर मी जगातील सर्व शिक्षकांना नमन करतो. गुरुचे महत्त्व आपल्या सर्व ऋषीमुनींनी आणि महान व्यक्तींनी उच्च स्थान दिले आहे.संस्कृतमध्ये ‘गु’ म्हणजे अंधार (अज्ञान) आणि ‘रु’ म्हणजे प्रकाश (ज्ञान). गुरू आपल्याला अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे घेऊन जातात. दरवर्षी आषाढ शुक्ल पौर्णिमेला संपूर्ण भारतात गुरुपौर्णिमेचा सण साजरा केला जातो. हिंदू, बौद्ध आणि जैन धर्मातील लोक या दिवशी आपल्या गुरूच्या स्मरणार्थ उपवास, पूजा इत्यादी करून हा सण आपापल्या परीने साजरा करतात.

कृपया महत्वाची सूचना आपल्यासाठी

वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. वाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.