5S संघटना | 5S प्रणाली

5S संघटना | 5S प्रणाली

 

5S: संघटना आणि उत्कृष्ट प्रगतीच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पावले

5S चा अर्थ

"5S" हा जपानी मूळ शब्द आहे ज्याचा अर्थ आहे - सेरी, सीटन, सेइसो, सेईकेतसु आणि शित्सुके. हे एक प्रकारचे संघटनात्मक तंत्र आहेत जे संस्थेची कार्यपद्धती व परिस्थिती सुधारण्यास मदत करते. 5S हे पाच जपानी शब्दांचे संक्षिप्त रूप आहे जे कार्यस्थळ स्वच्छ, सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनविण्याच्या पद्धतीचे वर्णन करतात. “हिरोयुकी हिरानो” यांनी युद्धोत्तर जपानमध्ये 5S विकसित केली होती, जिथे 5S टोयोटाने प्रसिद्धपणे वापरला होता. टोयोटा प्रोडक्शन सिस्टीम किंवा TPS नावाच्या त्याच्या आधीच सुप्रसिद्ध उत्पादन संरचनेत 5S तत्त्वे एकत्रित करून, टोयोटाने उच्च-गुणवत्तेच्या मोटार वाहनांची एक विपुल उत्पादक म्हणून आंतरराष्ट्रीय ख्याती मिळवली.

टोयोटाच्या यशामुळे, विविध उद्योगांमधील कंपन्यांनी त्यांच्या प्रक्रियांमध्ये 5S पद्धतींचा समावेश करण्यास सुरुवात केली आहे.  एच पी (HP), बोईंग Boeing, हारले - डेव्हिडसन Harley-Davidson, नाईक शु कंपनी Nike, कॅटरपिल्लर कॉन्स्ट्रक्शन अँड मायनिंग  इक्विपमेंट आणि Ford ही काही उदाहरणे आहेत ज्यांना 5S च्या मदतीने यश मिळाले आहे. 5S लीन मॅन्युफॅक्चरिंग म्हणजे उत्पादन प्रक्रियेमध्ये कचरा कमी करून उत्पादकता वाढवणे.

5S मध्ये हे पाच शब्द आहेत:

सेरी - क्रमवारी

सीटन - ऑर्डर

सेइसो - स्वच्छता

सेईकेतसु - मानकीकरण

शित्सुके - शिस्त

5S चा वापर कारखाने, कार्यालये, दुकाने आणि रुग्णालयांसह विविध कामाच्या ठिकाणी केला जाऊ शकतो. ही पद्धत कामाच्या ठिकाणी कार्यक्षम आणि सुरक्षित बनविण्यात मदत करते आणि कर्मचाऱ्यांची उत्पादकता देखील सुधारते.

5S ची पहिली पायरी, Seiri:

म्हणजे क्रमवारी करणे. या चरणात, आवश्यक नसलेल्या किंवा चांगल्या स्थितीत नसलेल्या सर्व वस्तू कामाच्या ठिकाणाहून काढून टाकल्या जातात. ज्यामध्ये संस्थेच्या विविध क्षेत्रातील वस्तू आणि साहित्याचा आढावा घेतला जातो. कामाच्या ठिकाणी फक्त आवश्यक वस्तूच आहेत आणि या वस्तू चांगल्या स्थितीत आहेत याची खात्री करण्यासाठी हे केले जाते. अनावश्यक आणि अडथळे आणणाऱ्या वस्तू ओळखणे आणि काढून टाकणे हा उद्देश आहे जेणेकरून केवळ आवश्यक आणि उपयुक्त वस्तूच राहतील. ह्या पहिल्या पाऊलाने संस्थेतील गरजा ओळखण्यात मदत करते आणि कामाची अधिक जबाबदारी कमीत कमी मनुष्यबळाला देण्याची अनुमती देते.

5S ची दुसरी पायरी, Seiton,

म्हणजे ऑर्डर आहे. या चरणात, सर्व आवश्यक वस्तू कामाच्या ठिकाणी व्यवस्थित सुस्थापित केल्या जातात जेणेकरून त्या सहज आणि त्वरीत मिळवता येतील. कामाच्या ठिकाणी कार्यक्षमतेने काम करता यावे यासाठी हे केले जाते. ही पायरी ऍक्सेसरी आयटम त्वरीत शोधण्यात आणि ओळखण्यात मदत करते, ज्यामुळे वेळेची बचत होते आणि काम अधिक उत्पादनक्षम बनते.

5S, Seiso ची तिसरी पायरी

म्हणजे स्वच्छता. संस्थेचे क्षेत्र स्वच्छ, सुंदर आणि प्रेरणादायी बनविण्याचे काम केले जाते. या चरणात, कामाची जागा नीटनेटकी आणि स्वच्छ ठेवली जाते. कामाचे ठिकाण निरोगी आणि सुरक्षित आहे आणि वस्तूंचे नुकसान होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी हे केले जाते. विशेष लक्ष आणि प्रामाणिक काळजी घेऊन ठिकाणे सजवण्याचा हा टप्पा आहे, ज्यामुळे स्थानांची प्रतिष्ठा आणि व्यासंग वाढते.

5S ची चौथी पायरी, Seiketsu,

म्हणजे मानकीकरण आहे. या टप्प्यात, विविध कार्यांच्या पद्धती आणि कार्यपद्धती सामान्य आणि मानक पद्धतीने आयोजित करण्याचा प्रयत्न केला जातो. या टप्प्यात, 5S चे पहिले तीन टप्पे प्रमाणित केले जातात जेणेकरून ते सातत्याने लागू करता येतील. कामाची जागा नेहमी स्वच्छ, व्यवस्थित आणि सुरक्षित आहे याची खात्री करण्यासाठी हे केले जाते. या टप्प्यात, विविध कार्यांच्या पद्धती आणि कार्यपद्धती सामान्य आणि मानक पद्धतीने आयोजित करण्याचा प्रयत्न केला जातो. हे सुनिश्चित करण्यात मदत करते की संस्थेचे सर्व सदस्य समान रीतीने कार्य करतात आणि वेळोवेळी सर्वोत्तम परिस्थिती सिद्ध करण्यास मदत करते.

5S ची पाचवी पायरी, शित्सुके,

म्हणजे शिस्त आहे. या चरणात, कर्मचाऱ्यांना 5S च्या तत्त्वांचे पालन करण्यास प्रोत्साहित केले जाते. 5S च्या पहिल्या चार पायऱ्या सातत्याने लागू केल्या गेल्या आहेत आणि कामाचे ठिकाण नेहमी स्वच्छ, व्यवस्थित आणि सुरक्षित आहे याची खात्री करण्यासाठी हे केले जाते. हा टप्पा सुनिश्चित करतो की उपलब्ध सुविधांचा योग्य प्रकारे वापर केला जातो आणि उत्कृष्टतेच्या दिशेने संस्थेची उद्दिष्टे साध्य करण्यात मदत होते.

5S ही एक प्रभावी पद्धत आहे जी कार्यस्थळ स्वच्छ, सुरक्षित आणि कार्यक्षम बनविण्यात मदत करू शकते. या पद्धतीमुळे कर्मचाऱ्यांची उत्पादकताही सुधारू शकते. व्यवस्थापन आणि प्रशासनामध्ये उत्कृष्टता प्राप्त करण्यासाठी, विविध तंत्रे आणि उपाय आवश्यक आहेत जे संस्थेच्या प्रक्रिया सुव्यवस्थित करण्यात मदत करतात. या दिशेने, "5S" हे एक महत्त्वाचे तंत्र आहे जे संस्थेच्या नीटनेटकेपणा, सुव्यवस्थितपणा आणि उत्कृष्टतेकडे एक पाऊल असल्याचे सिद्ध करते. हे तंत्रज्ञान सर्वोच्च गुणवत्ता आणि कार्यप्रदर्शन मानके प्राप्त करण्यात मदत करते, जे विविध उपक्रमांमध्ये आवश्यक आहे.

तुम्ही तुमच्या कामाच्या ठिकाणी 5S लागू करण्याचा विचार करत असल्यास, येथे काही मुद्दे आहेत:

Ø 5S टीम तयार करा आणि त्यांना 5S च्या तत्त्वांवर प्रशिक्षण द्या.

Ø 5S कृती आराखडा विकसित करा आणि त्याची अंमलबजावणी करा. कर्मचाऱ्यांना 5S च्या तत्त्वांचे पालन करण्यास प्रोत्साहित करा.

Ø 5S ची अंमलबजावणी मोजा आणि सुधारा.

Ø 5S ही एक सोपी पण प्रभावी पद्धत आहे जी तुमच्या कामाच्या ठिकाणी सुधारणा करण्यात मदत करू शकते.

सारांश

"5S" हे एक शक्तिशाली आयोजन तंत्र आहे जे कोणत्याही संस्थेला उत्कृष्टतेकडे जाण्यास मदत करू शकते. त्यानुसार, आवश्यक चरणांचे अनुसरण करून, संस्था सुधारते, ज्यामुळे गुणवत्ता, उत्पादकता आणि कामाची कार्यक्षमता वाढवणे शक्य होते. "5S" चे अनुसरण करून संस्था केवळ तिच्या प्रक्रियेत सुधारणा करू शकत नाही, तर ती तिच्या कर्मचार्‍यांची उत्कृष्टता सुधारू शकते तसेच त्यांचे मनोबल वाढवू शकते. म्हणून, संघटनांमध्ये "5S" स्वीकारण्याचा प्रयत्न करणे हे उत्कृष्टतेच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल असू शकते.