स्लीप इनर्शिया (झोपेचे जडत्व)
स्लीप इनर्शिया म्हणजे काय?
झोपून उठल्यावरही
झोपेचे पुन्हा पुन्हा शरीराला झोपेचे संकेत मिळणे म्हणजेच “स्लिप इनर्शिया”.
नैसर्गिक सौंदर्याने वेढलेल्या रात्रीच्या आनंददायी झोपेनंतर जागे होणे हा प्रत्येकाला एक अनोखा उत्साह देणारा अनुभव आहे. जेव्हा आपण झोपतो तेव्हा आपल्या मेंदू आणि शरीराला मानसिक आणि शारीरिक विश्रांतीसह ताजेतवाने होण्यासाठी वेळ असतो. मात्र, तुम्ही कधी विचार केला आहे का की, झोपेतून जागे झाल्यावर आपली मानसिक आणि शारीरिक स्थिती थोडी विस्कळीत होते? या अज्ञात आणि काहीशा उदाहरणात्मक अवस्थेचे नाव आहे "निद्रा जडत्व" (स्लिप इनर्शिया). उत्तम झोप आरोग्यासाठी आवश्यक आहे. भरपूर झोप घेतल्यानंतर सकाळी फ्रेश वाटणे आवश्यक असते. पण कित्येकदा असे होत नाही. भरपूर झोप घेतल्यानंतरही काहीजणांना सकाळी झोपेतून उठल्यानंतर थकवा जाणवत राहतो. शरीर तर चालते पण मेंदू काम करीत नाही. ज्यांना असे होते ते स्लीप इनर्शियाचे शिकार असू शकतात. ही समस्या मोठ्यांनाच नव्हे तर मुलांनाही असू शकते. ही स्थिती १५-३० मिनिटे राहते. यामुळे सकाळी कामाला उशीर होतो. ज्याचा संपूर्ण दिवसावर परिणाम होतो. पूर्ण झोप घेतल्यानंतरही जेव्हा थकवा जाणवतो तेव्हा काहीजण उशीरपर्यंत बिछान्यात कुस बदलत राहतात. त्यांना वाटते की, आणखी अर्धा तास झोपल्यास ताजेतवाने होऊ. पण असे केल्यामुळे समस्या आणखी वाढते. जिथे दिनचर्या बिघडल्यामुळे गडबड होते तर उशीर झाल्यामुळे तणाव येतो. याशिवाय रात्री झोपण्यापूर्वी आपण दिवसाच्या अनुभवांचा विचार करीत झोपतो त्यामुळे मनाच्या व्यथेचा झोपेच्या गुणवत्तेवर परिणाम होऊ शकतो.
स्लिप इनर्शिया म्हणजे काय?
स्लीप इनर्शियाची समस्या अवेळी जाग आल्यामुळे होत असते. जेव्हा व्यक्ती गाढ झोपेत स्वप्न पाहात असतो. यावेळी डोळे वेगाने विचलित करत असतात, शरीराचे स्नायू शिथिल होतात व धडधड व श्वास मंदावत असतो. व्यक्ती इतकी गाढ झोपेत असते की तीव्र आवाजानेही जाग येणे कठीण होते. गाढ झोपेला स्लो वेव्ह स्लीप म्हणतात. हा टप्पा जर एकदम सकाळी आला व त्यावेळी व्यक्ती उठली तर स्लीप इनर्शियाची स्थिती होऊ शकते.
स्लिप इनर्शिया मोठी समस्या होऊ शकते. ज्यांना महत्त्वाचे निर्णय घ्यायचे असतात त्यांच्यासाठी हे समस्येचे कारण होते. मनात अस्वस्थता, खेळ वा अभ्यासात मन न लागणे, लक्ष केंद्रित करू न शकणे, व्यवस्थित विचार करू न शकणे, काही ठरवू न शकणे अशी लक्षणे जाणवतात. यामुळे चटकन निर्णय घेण्यासंबंधित कामाचे लोक उदा. डॉक्टर, पायलट सेनेशी संबंधित लोक, विद्यार्थी वा ड्रायव्हिंगची कामे करणारे यांच्यासाठी समस्या उभ्या राहतात.
स्लिप इनर्शिया, ज्याला आपण सामान्यतः "झोपेनंतरचा आळस" म्हणून ओळखतो, ही अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये एखाद्या व्यक्तीच्या मेंदू आणि शरीराची शांतपणे जागे होण्याची क्षमता बिघडते, जरी झोप वेळेवर संपली तरीही. परिणामी, जेव्हा एखादी व्यक्ती झोपेतून उठते तेव्हा त्याची मानसिक आणि शारीरिक स्थिती काही काळासाठी थोडी डामडौल असते.
स्लिप इनर्शियाचे कारण काय असू शकते?
अनियमित दिनचर्या:
रक्तप्रवाह कमी होणे:
हायलेव्हलच्या डेल्टा लहरी:
माणसाच्या मेंदूत ४ प्रकारच्या लहरी असतात ज्यातील डेल्टा लहरी गाढ झोपेच्या टप्प्यात असतात. काही शोधांतून कळले आहे की, स्लीप इनर्शिया मेंदूच्या मागील भागात डेल्टा लहरींच्या वाढीचे कारण असते. अर्थातच मेंदूने जागण्याची तयारी केली आहे पण डेल्टा लहरी कमी केल्या नाहीत. अशावेळी जेव्हा आपण जागे होतो त्यावेळी मेंदू त्याप्रमाणे जागरूक होऊ शकत नाही, त्यामुळे आपण काही वेळ झोपेत राहतो.
स्लिप इनर्शियाचे कारण विविध घटकांवर अवलंबून असते. मुख्य कारणांपैकी एक म्हणजे झोपेच्या कालावधीतील फरक आणि झोपेची नैसर्गिक प्रवृत्ती. जर आपला झोपेचा कालावधी जास्त असेल किंवा आपण आपल्या नैसर्गिक वेळेपेक्षा लवकर उठलो तर आपला मेंदू एक प्रकारच्या आळशी
स्थितीत जाऊ शकतो.
स्लिप इनर्शियाची प्रमुख लक्षणे:
स्लिप इनर्शियाची प्रमुख लक्षणे स्वतःचे तोंड थंड पाण्याने धुवण्याची
इच्छा होणे,
डोळ्यांना झोप येणे, सावकाश उठणे इ. एखाद्या व्यक्तीला असे वाटू शकते की झोपी गेल्यानंतरही त्याचे मन आणि शरीर पूर्णपणे जागे होत नाही, जसे की ते झोपेच्या अवस्थेतच आहेत.
स्लिप इनर्शियाचे व्यवस्थापन:
स्लिप इनर्शियाची व्यवस्थापन करण्यासाठी काही उपाय केले जाऊ शकतात. आपल्या झोपेत काय गडबड आहे, हे जाणण्यासाठी पॉलीसोम्नोग्राफी टेस्टही केली जाते. यामुळे डॉक्टरांना आपल्या झोपण्याच्या पॅटर्नविषयी माहिती मिळू शकते. सुरुवातीला वेळेवर झोपण्याचा सराव महत्त्वाचा असू शकतो. झोपेचा कालावधी अधिक वारंवार येण्यासाठी नियमित झोपेचा नमुना तयार करणे उपयुक्त ठरू शकते.
यापासून आराम कसा मिळवावा आपल्याला दिवसभर थकल्यासारखे वाटत असेल तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
दिनचर्या व्यवस्थित करा. झोपण्या जागण्याची वेळ निश्चित करा. झोपण्यापूर्वी मोबाइल, टीव्ही, लॅपटॉप इ. पासून दूर राहा. रात्री जास्त खाऊ नका. सकाळी उठल्यानंतर योगासने करण्याचा प्रयत्न करा. उठल्यानंतर पुन्हा झोपणे शरीरासाठी योग्य नव्हे. रात्री झोपण्यापूर्वी कोमट पाण्याने स्नान करा वा हात- पाय तोंड कोमट पाण्याने धुवा. सकाळी उठताच मोबाइल पाहू नका.
बाहेर पडा. सकाळचे ऊन अंगावर पडू द्या. सकाळी उठून झाडा-रोपांपाशी जा व हिरवळ पहा. बागेत थोडा वेळ फिरू शकला तर खूपच चांगले.
सारांश
स्लिप इनर्शिया ही झोपेच्या आळसाची आणखी एक पातळी आहे जी एखाद्या व्यक्तीच्या झोपेचा कालावधी आणि झोपेची प्रवृत्ती यांच्यातील फरकांमुळे होऊ शकते. यामुळे, जेव्हा एखादी व्यक्ती झोपेतून उठते तेव्हा तो काही काळ शांत आणि आळशी अवस्थेत राहतो. या स्थितीमुळे त्याच्या सुरुवातीच्या क्रियाकल्पांवर परिणाम होऊ शकतो आणि व्यक्तीला सुधृढ होण्यात समस्या येऊ शकतात.
No comments:
Post a Comment
If you have any doubts, please let me know