हृदयविकार अर्थात हार्ट अटॅक| हृदयविकाराचा झटका आणि कार्डियाक अरेस्ट मधील फरक | हृदयविकाराच्या वेळी हृदयाची पंपिंग क्षमता हळूहळू कमी होते | हृदयाशी संबंधित कारणांमुळे इतक्या लोकांचा मृत्यू ही अतिशय चिंताजनक परिस्थिती आहे | हृदयविकार हे जागतिक स्तरावर मृत्यूच्या प्रमुख कारणांपैकी एक आहे | सामान्यतः 'हार्ट अटॅक' आणि 'कार्डियाक अरेस्ट' हे शब्द एकमेकांचे समानार्थी शब्द म्हणून वापरले जातात

हृदयविकार अर्थात हार्ट अटॅक

 

हृदयविकाराचा झटका आणि कार्डियाक अरेस्ट मधील फरक

भारतात, गेल्या काही काळापासून, अनेक निरोगी दिसणाऱ्या लोकांना हृदयविकाराचा झटका आल्याची किंवा हृदयाशी संबंधित कारणांमुळे अचानक मृत्यू झाल्याची अनेक प्रकरणे समोर आली आहेत. हृदयाशी संबंधित कारणांमुळे इतक्या लोकांचा मृत्यू ही अतिशय चिंताजनक परिस्थिती आहे कारण ज्यांना हृदयविकाराचा झटका आला आहे किंवा ज्यांचा मृत्यू झाला आहे त्यांच्यापैकी बहुतेकांना हृदयविकाराचा इतिहास नव्हता.

हृदयविकार हे जागतिक स्तरावर मृत्यूच्या प्रमुख कारणांपैकी एक आहे. हृदयाशी संबंधित कोणत्याही समस्येसाठी, सामान्यतः 'हार्ट अटॅक' आणि 'कार्डियाक अरेस्ट' हे शब्द एकमेकांचे समानार्थी शब्द म्हणून वापरले जातात, परंतु या दोन शब्दांमध्ये फरक आहे. आणि दोन्ही परिस्थितींमध्ये आजारी व्यक्तीला विविध प्रकारच्या वैद्यकीय सहाय्याची आवश्यकता असते.

हृदयविकाराचा झटका

हृदयविकाराच्या झटक्याला बोलीभाषेत हृदयविकाराचा झटका असेही म्हणतात. जेव्हा हृदयविकाराचा झटका येतो तेव्हा छातीत तीव्र वेदना होतात आणि योग्य वेळी उपचार न मिळाल्यास मृत्यू देखील होऊ शकतो. हृदयविकाराच्या झटक्यामध्ये, हृदयाचे ठोके सामान्यतः चालू राहतात परंतु त्याची क्षमता हळूहळू कमी होत जाते, ज्याला वैद्यकीय भाषेत मायोकार्डियल इन्फेक्शन (MI) किंवा हृदयविकाराचा झटका म्हणतात.

हृदयविकाराचा झटका येतो जेव्हा हृदयाच्या स्नायूंना रक्तपुरवठा करणाऱ्या कोरोनरी धमनीमध्ये अडथळा निर्माण होतो, ज्यामुळे हृदयाच्या स्नायूंमध्ये रक्त वाहू शकत नाही. त्यामुळे ऑक्सिजनच्या कमतरतेमुळे हृदयाच्या ऊतींच्या पेशी हळूहळू मरायला लागतात.

काही कारणांमुळे रक्त खूप घट्ट झाले (एम्बोलस) किंवा रक्तात गुठळी (थ्रॉम्बस) तयार झाली तर रक्तप्रवाहात अडथळा येतो, त्यामुळे हृदयविकाराचा झटकाही येऊ शकतो.

कोलेस्टेरॉलचा थर साचल्यामुळे हृदयाशी जोडलेल्या रक्तवाहिन्या अरुंद झाल्यामुळे आणि त्यातील रक्तप्रवाह कमी होऊन हृदयाला पूर्ण रक्तपुरवठा होत नाही तेव्हा हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो.

जेव्हा हृदयापर्यंत रक्त पोहोचत नाही, तेव्हा हृदयातून मेंदूसारख्या शरीराच्या आवश्यक अवयवांना रक्तपुरवठा विस्कळीत होतो, ज्यामुळे व्यक्तीचे शरीर हळूहळू निष्क्रिय होते आणि शेवटी त्याचा मृत्यू होतो.

हृदयविकाराचा झटका खालील लक्षणांद्वारे ओळखला जाऊ शकतो:

1- छातीत दुखणे आणि अस्वस्थता: हे हृदयविकाराच्या झटक्याचे पहिले लक्षण आहे. यामध्ये छातीत दाब, गुदमरणे आणि वेदना जाणवतात.

२- शरीरात वेदनांचा प्रसार: छातीपासून सुरू होणारी वेदना हळूहळू हात, मान, जबडा किंवा पाठीच्या इतर भागात पसरते.

3- श्वास घेण्यात अडचण: श्वास घेण्यास त्रास होतो, गुदमरल्यासारखे होते.

४- अतिरिक्त लक्षणे: याशिवाय घाम येणे, उलट्या होणे आणि चक्कर येणे यासारखी लक्षणेही दिसू शकतात.

हृदयविकाराच्या झटक्यादरम्यान, हृदयाच्या धमनीमध्ये रक्त नसतानाही हृदय धडधडत राहते, जरी त्याची क्षमता हळूहळू कमी होते. त्यामुळे हृदयाच्या ऊतींचे नुकसान होऊ लागते. लक्षणे वेळीच ओळखली तर तातडीच्या वैद्यकीय मदतीद्वारे रुग्णाचा जीव वाचू शकतो.

कार्डियाक अरेस्ट

कार्डियाक अरेस्ट समजून घेण्यापूर्वी, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे की आपल्या हृदयाचे ठोके विद्युत आवेगांद्वारे नियंत्रित केले जातात.

जेव्हा काही कारणास्तव हे विद्युत आवेग थांबतात तेव्हा हृदय अचानक काम करणे थांबवते, म्हणजेच हृदयाचे ठोके थांबतात, ज्यामुळे हृदयाद्वारे शरीराला होणारा रक्तपुरवठा थांबतो आणि व्यक्तीचा मृत्यू होतो.

ही परिस्थिती अशाच प्रकारे समजून घ्या की जर तुमच्या घरातील पॉवर हाऊसमधून येणारी मुख्य वीज लाईन कट झाली किंवा त्यात विद्युत प्रवाह थांबला तर तुमच्या घरातील सर्व विद्युत उपकरणे बंद पडतील.

हृदयात विद्युत लहरींचा उगम कोठे होतो?

हृदयाच्या उजव्या वरच्या चेंबरमध्ये (एट्रिया) सिनो-एट्रिअल नोड किंवा एसए नोड नावाच्या विशिष्ट प्रकारच्या ऊतींनी बनलेला एक लहान बिंदू असतो. एसए नोड स्वतः त्याच्या नैसर्गिक क्षमतेने विद्युत उत्तेजना निर्माण करतो. सामान्य परिस्थितीत SA नोड नियमितपणे प्रति मिनिट 60 ते 100 वेळा विद्युत उत्तेजना निर्माण करतो. एट्रिया विद्युत उत्तेजनाद्वारे सक्रिय होते. विद्युत उत्तेजक वाहक मार्गांद्वारे खालच्या दिशेने प्रवास करते, ज्यामुळे हृदयाचे वेंट्रिकल्स आकुंचन पावतात, ज्यामुळे रक्त धमन्यांमध्ये प्रवेश करते.

हृदयाच्या दोन वरच्या खोल्या, अट्रिया, प्रथम उत्तेजित होतात आणि थोड्या वेळाने हृदयाच्या दोन खालच्या खोल्या, वेंट्रिकल्स, आकुंचन पावतात.

हृदयविकाराची कारणे असू शकतात जी हृदयाशी संबंधित नाहीत.

हृदयाची धडधड थांबते, हृदय, मेंदू आणि इतर ऊतींमध्ये रक्त पंप होण्यापासून थांबते तेव्हा कार्डियाक अरेस्ट होतो.

जेव्हा हृदयाची लय बिघडते तेव्हा प्रौढांमध्ये कार्डियाक अरेस्ट होतो.

गुदमरल्यानं किंवा पाण्यात बुडूनही हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो.

गंभीर फुफ्फुसाचा संसर्ग किंवा दम्याचा झटका देखील हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो.

काही कारणास्तव फुफ्फुसात मोठ्या रक्ताच्या गुठळ्या तयार झाल्यामुळे देखील हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो.

जेव्हा हृदयविकाराचा झटका येतो, तेव्हा नेमके कारण ठरवणे अनेकदा कठीण असते.

हृदयविकाराची लक्षणे विशिष्ट आहेत

हृदयविकाराचा झटका असलेली व्यक्ती अचानक बेशुद्ध होऊ शकते आणि आवाज किंवा स्पर्शाला प्रतिसाद देत नाही.

व्यक्तीचा श्वासोच्छ्वास थांबतो किंवा तो वाईटरित्या धपाटत असतो आणि त्याला श्वास घेण्यास खूप त्रास होतो

हृदयविकाराचा झटका मुख्यत: कोरोनरी धमनीमध्ये रक्ताभिसरण थांबल्यामुळे होतो, परंतु हृदयविकाराचा झटका हा हृदयामध्ये निर्माण होणाऱ्या विद्युत आवेगांची समस्या आहे. ज्यामध्ये हृदयाचे ठोके अचानक बंद होतात.

हृदयविकाराच्या झटक्यादरम्यान, हृदयाची कार्यक्षमता हळूहळू कमी होत असली तरीही, धडधडत राहते. वेदना तीव्र असतानाही रुग्ण मदतीसाठी संकेत देऊ शकतो, परंतु हृदयविकाराच्या वेळी अचानक हृदयाची धडधड पूर्णपणे थांबते, परिणामी रुग्ण बेशुद्ध होतो. आणि तो मदतीसाठी इशाराही करू शकत नाही.

हृदयविकाराचा झटका कोणता अधिक धोकादायक आहे?

कोण अधिक प्राणघातक आहे, हृदयविकाराचा झटका कि कार्डियाक अरेस्ट?

जरी, आपत्कालीन वैद्यकीय सेवा वेळेवर प्रदान न केल्यास, दोन्ही परिस्थिती घातक असू शकतात, परंतु तरीही

हृदयविकाराच्या झटक्यापेक्षा कार्डियाक अरेस्ट अधिक धोकादायक आणि प्राणघातक आहे.

कारण हृदयविकाराच्या वेळी हृदयाची पंपिंग क्षमता हळूहळू कमी होते आणि ही स्थिती काही मिनिटांपासून काही तास किंवा दिवसांपर्यंत टिकू शकते. म्हणजे हृदयविकाराचा झटका आल्यास रुग्णाला जीव वाचवण्यासाठी थोडा वेळ मिळतो. अनेकजण हृदयविकाराचा झटका छातीत दुखण्याशी जोडतात, परंतु हे एकमेव लक्षण नाही. काहींना छातीच्या मध्यभागी सौम्य वेदना जाणवू शकतात किंवा अपचन किंवा छातीत जळजळ अशी त्यांची लक्षणे चुकूनही जाणवू शकतात. इतरांना त्यांच्या पाठीच्या वरच्या भागात अस्वस्थता जाणवू शकते किंवा त्यांना श्वास लागणे हे वृद्धत्वाचे किंवा शारीरिक हालचालींच्या अभावाचे लक्षण म्हणून समजू शकते. आणि तंतोतंत हे चुकीचे अर्थ आहेत जे उपचार करण्यायोग्य वैद्यकीय आणीबाणीला जीवघेण्या परिस्थितीत बदलू शकतात.

 पण कार्डिॲक अरेस्टमध्ये हृदयाची धडधड अचानक थांबते. रुग्ण इतक्या वेगाने बेशुद्ध होतो की त्याला आपल्या वेदना कोणाला सांगण्याची संधीही मिळत नाही. त्यामुळे रुग्णाचा जीव वाचवण्यासाठी फारच कमी वेळ मिळतो.

सारांश

दरवर्षी, असंख्य व्यक्तींना छातीत अस्वस्थता, श्वास लागणे आणि हृदयविकाराच्या झटक्याची चेतावणी चिन्हे न समजता थंड घाम येतो. हृदयविकार हे जागतिक स्तरावर मृत्यूचे प्रमुख कारण आहे, ज्यामुळे त्याची लक्षणे ओळखणे महत्त्वाचे आहे. हृदयविकाराचा झटका, किंवा ह्दयस्नायूमध्ये रक्ताची गुठळी होऊन बसणे, जेव्हा हृदयाच्या स्नायूच्या एखाद्या भागामध्ये रक्त प्रवाह व्यत्यय येतो किंवा गंभीरपणे कमी होतो तेव्हा उद्भवते. हा व्यत्यय बहुतेकदा कोरोनरी धमनीच्या अडथळ्यांमुळे होतो, सामान्यतः कोलेस्टेरॉल आणि इतर पदार्थांच्या वाढीमुळे, रक्ताच्या गुठळ्या तयार होतात. रक्ताद्वारे वाहून नेलेल्या अत्यावश्यक ऑक्सिजनशिवाय, हृदयाचे स्नायू खराब होऊ शकतात किंवा मरतात.

कृपया महत्वाची सूचना आपल्यासाठी

वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. या आर्टिकलमध्ये देण्यात आलेली माहिती व उपाय हे सामान्य ज्ञानावर आधारित आहेत. ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावावाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.