हरतालिका तीज हा सण भाद्रपद महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या तिसऱ्या दिवशी साजरा केला जातो # हरतालिका तीज या दिवशी विवाहित आणि अविवाहित मुली आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी आणि इच्छित वर मिळण्यासाठी निर्जला व्रत करतात # या दिवशी व्रत करणारी व्यक्ती सोळा शृंगार करतात आणि पूजा केल्यानंतर कथा वाचतात

हरतालिका

 

हरतालिका तीज हा सण भाद्रपद महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या तिसऱ्या दिवशी साजरा केला जातो. या दिवशी महिला उपवास करतात आणि शिव आणि पार्वतीची पूजा करतात. या तीजला हरतालिका का म्हणतात आणि हरतालिका तीजची जलद कथा काय आहे?

हरतालिका तीज व्रत कथा

हरतालिका तीज या दिवशी विवाहित आणि अविवाहित मुली आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी आणि इच्छित वर मिळण्यासाठी निर्जला व्रत करतात. असे मानले जाते की हे व्रत (हरतालिका तीज) पाळल्यानंतरच माता पार्वतीने भगवान शिवाला पती म्हणून प्राप्त केले. या दिवशी माता पार्वती आणि भगवान शिव यांची विशेष पूजा केली जाते. भाद्र पाद महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या तिसऱ्या दिवशी हरतालिका तीज व्रत पाळले जाते. हरतालिका (हरतालिका व्रत कथा) उपवास करणाऱ्या व्यक्तीने सूर्योदयापूर्वी उठून भगवान शंकराचे स्मरण करावे, त्यानंतर शौचाचा नित्यक्रम उरकून स्नान करावे, स्वच्छ वस्त्रे परिधान करून शिवालयात जावे किंवा कथा ज्या ठिकाणी होणार आहे तेथे जावे. ऐकले तेथे भगवान शिव आणि माता पार्वतीचा मंडप तयार करा आणि केळी आणि फुलांच्या हारांनी सजवलेला बंडनवार बनवा. या दिवशी व्रत करणारी व्यक्ती सोळा शृंगार करतात आणि पूजा केल्यानंतर कथा वाचतात. हरतालिका तीज व्रताच्या महानतेची कथा भगवान शंकरांनी पार्वतीला तिच्या मागील जन्माची आठवण करून देण्यासाठी सांगितली होती. जे खालीलप्रमाणे आहे-

हे पार्वती, तू एकदा बालपणी, वयाच्या बाराव्या वर्षी, हिमालयात गंगेच्या तीरावर, खाली तोंड करून घोर तपश्चर्या केली होतीस. तुझी कठोर तपश्चर्या पाहून तुझ्या वडिलांना खूप वाईट वाटले. एके दिवशी तुझी तपश्चर्या आणि तुझ्या वडिलांच्या त्रासामुळे नारदजी तुझ्या वडिलांकडे आले. आणि म्हणाले, हे राजा, भगवान विष्णूला तुमची कन्या सती हिच्याशी लग्न करायचे आहे. या कामासाठी त्यांनी मला तुमच्याकडे पाठवले आहे. आणि तुझ्या वडिलांनी हा प्रस्ताव मान्य केला.

यानंतर देवर्षी नारदजी भगवान विष्णूंकडे गेले आणि म्हणाले की हिमालय राजाला आपली कन्या सती हिचा विवाह तुमच्याशी करायचा आहे. विष्णूजींनीही हे मान्य केले. तू घरी परतलास तेव्हा तुझ्या वडिलांनी तुला सांगितले की तुझे लग्न विष्णूजीशी ठरले आहे. हे ऐकून माता सतीला खूप वाईट वाटले आणि ती मोठ्याने रडू लागली.

जेव्हा तुझ्या जवळच्या मैत्रिणीने तुझ्या रडण्याचे कारण विचारले तेव्हा तू तिला संपूर्ण गोष्ट सांगितली. आणि म्हणाले मला भगवान शंकराशी लग्न करायचे आहे. आणि त्यासाठी मी कठोर तपश्चर्या करून त्याला प्रसन्न करत आहे. आणि इथे आमच्या वडिलांना विष्णूजींशी माझे नाते प्रस्थापित करायचे आहे. तू मला मदत करशील? अन्यथा मी माझ्या प्राणाची आहुती देईन.

तुझा मित्र खूप दूरदृष्टीचा माणूस होता. ती तुम्हाला एका घनदाट जंगलात घेऊन गेली आणि म्हणाली की भगवान शिवाच्या प्राप्तीसाठी तुम्ही येथे कठोर तपश्चर्या करू शकता. दरम्यान, तू घरी न सापडल्याने तुझे वडील हिमालयराज खूप चिंताग्रस्त झाले. आणि म्हणाले, मी विष्णूजींना तिच्याशी लग्न करण्याचे वचन दिले आहे. आणि वचन मोडण्याच्या चिंतेने हिमालयराज बेहोश झाला.

इकडे तुझा शोध चालूच राहिला आणि तू तुझ्या मित्रासोबत नदीच्या काठावरील गुहेत तपश्चर्या करण्यात मग्न झालास. यानंतर भाद्रपद शुक्ल तृतीयेला तुम्ही रेट्याच्या शिवलिंगाची प्रतिष्ठापना केली आणि हस्त नक्षत्रात व्रत केले. आणि पूजा केल्यानंतर तो रात्री जागृत राहिला. तुझ्या या कठीण तपश्चर्येने माझी मुद्रा थरथरू लागली. आणि माझी समाधि भंग होत आहे. मी ताबडतोब तुझ्याजवळ पोहोचलो आणि तुला वर मागण्याची आज्ञा केली. तुझ्या मागणीनुसार आणि इच्छेनुसार तू मला तुझा पत्नी म्हणून स्वीकारायचा होता. आणि तुला वरदान देऊन मी कैलास पर्वतावर गेलो. सकाळ होताच तू तुझ्या मित्रासोबत पुजेचे सर्व साहित्य नदीत टाकून उपवास सोडलास. त्याचवेळी तुझ्या शोधात हिमालय राज त्या ठिकाणी पोहोचले. आणि रडत रडत तुझे घर सोडण्याचे कारण विचारले. तेव्हा तू तुझ्या वडिलांना सांगितलेस की मी भगवान शंकरांना माझा पती म्हणून निवडले आहे. पण तुला माझं लग्न विष्णूजींशी करायचं होतं. त्यामुळे मला घर सोडावे लागले. आता मी तुझ्यासोबत या अटीवर घरी जाऊ शकतो की तू माझा विवाह विष्णूजीशी नाही तर भगवान शंकराशी करशील. आणि गिरीराजांनी तुमची विनंती मान्य केली आणि शास्त्राप्रमाणे आमच्या दोघांमध्ये गाठ बांधली.

म्हणून या व्रताला “हरतालिका” असे म्हणतात कारण पार्वतीच्या मैत्रिणीने तिला तिच्या वडिलांच्या घरातून पळवून नेले होते आणि घनदाट जंगलात नेले होते. “हरत” म्हणजे पळवून नेणे आणि “अलिका” म्हणजे मित्र. तर हरत+अलिका (हरतालिका). आणि भगवान शंकरजींनीही माता पार्वतीला सांगितले की, जी स्त्री हे व्रत अत्यंत भक्तिभावाने पाळेल तिचा तुझ्यासारखा कायमचा विवाह होईल.

भाद्रपद महिन्यातील या तीजचे नाव हरतालिका का ठेवण्यात आले?

माता पार्वतीने आपल्या मनात भगवान शंकरांना आपला पती म्हणून स्वीकारले होते आणि ती त्यांच्या उपासनेत तल्लीन झाली होती. हा प्रकार त्याच्या मित्राला कळल्यावर तिने त्याला त्याच्या घरातून चोरले आणि घनदाट जंगलात नेले. तपश्चर्या केल्यावर भगवान शिवाला माता पार्वती पती म्हणून प्राप्त झाली. आई पार्वतीला तिच्या मित्रांनी घरातून चोरले म्हणून या व्रताला हरतालिका तीज असे नाव देण्यात आले.

हरतालिकेचे महत्त्व

पतीप्रती आपली सद्भावना आणि प्रेम व्यक्त करण्यासाठी तसेच इच्छित पती मिळावा यासाठी हरतालिकेच्या व्रताचे पालन करण्यात येते. इच्छित वर मिळावा म्हणून विवाह इच्छुक मुलीही हरतालिकेचे व्रत करतात. व्रतात आठ प्रहर उपवास केल्यानंतर अन्नसेवन करण्यात येते. व्रतापासून मिळणार्‍या फळाचे वर्णन ‘अवैधव्यकारा स्त्रीणा पुत्र-पौत्र प्रर्वधिनी’ असे करण्यात आले आहे. अर्थात जीवनात सुख लाभण्यासाठी व्रताचे विधिपूर्वक पालन करण्यास सांगण्यात आले आहे. भविष्योत्तर पुराणानुसार हरतालिका व्रताच्या दिवशी भाद्रपद महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या तृतीयेस ‘हस्तगौरी, ‘हरिकाली व ‘कोटेश्वरी’ व्रताचेही पालन करण्यात येते.  यामध्ये आदी शक्तीमाता पार्वतीचे गौरीच्या रूपात पूजन करण्यात येते. भाद्रपद शुक्ल पक्ष तृतीयेच्या दिवशीच हस्तगौरी व्रताचे अनुष्ठान होते. महाभारत काळातही हे व्रत पाळण्यात येत असल्याचे संदर्भ आढतात. भगवान श्रीकृष्णाने राज्यप्राप्तीसाठी, धन-धान्याच्या समृद्धीसाठी कुंतीस या व्रताचे पालन करण्यास सांगितले होते. यामध्ये 13 वर्षांपर्यंत शिव-पार्वती व श्रीगणेशाचे ध्यान करण्यात येते. चौदाव्या वर्षी व्रताचे उद्यापन करण्यात येते.

सारांश

हरतालिका व्रत देशातील अनेक भागांत साजरी करण्यात येते. हरतालिका तृतीयेच्या निमित्ताने महिला निर्जल उपवास करतात. यादिवशी भगवान शंकर आणि देवी पार्वतीची पूजा-अर्चना केली जाते.हरतालिका तृतीया दरवर्षी भाद्रपद महिन्यात शुक्ल पक्षातील तृतीयेला साजरी केली जाते. महिला आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी हा व्रत करतात. यादिवशी महिला दिवसभर काहीच खात नाहीत. त्यामुळे हरतालिकेचा उपवास सर्वात कठिण उपवासांपैकी एक मानला जातो. महिलांनी या दिवशी 5 वस्तूंचे दान करावे. असे म्हणतात की यामुळे भाग्यवान होण्याचे वरदान मिळते.

कृपया महत्वाची सूचना आपल्यासाठी

वरील लेखातील सर्व माहिती इंटरनेटच्या माध्यमातुन विविध वेबसाईट वरून संकलित केलेली आहे. विषयाला अनुसरून हि माहिती आवश्यक ते फेरबदल करून आपणा समोर प्रस्तुत केलेली आहे. संकलनकर्ता याच्या सत्यतेची कोणतीही जवाबदारी घेत नाही तसेच यामध्ये मांडलेले मुद्दे आणि माहिती या बद्दल १००% खात्री देऊ शकत नाही. या आर्टिकलमध्ये देण्यात आलेली माहिती व उपाय हे सामान्य ज्ञानावर आधारित आहेत. ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावावाचकांनी वाचनाचा आनंद घ्यावा हि विनंती.